Τί πολίτευμα θέλουμε να έχουμε; Αν κάνουμε αυτή την απλή ερώτηση σε έναν πολίτη, ανεξαρτήτως εθνικότητας, η πιθανότερη απάντηση είναι μία: Δ Η Μ Ο Κ Ρ Α Τ Ι Α. Ο Έλληνας, ο Αργεντίνος, ο Ιταλός, ο Ισπανός ακόμα και ο Κινέζος θα σου δώσει την ίδια απάντηση. Κι αυτό συμβαίνει επειδή στο μυαλό του, η ερώτηση μετατρέπεται στην «Ποιός θέλεις να κάνει κουμάντο στον τόπο σου» κι επειδή δεν θέλει να σου πει «Εγώ!» -είτε γιατί δεν μπορεί, είτε γιατί ντρέπεται να το παραδεχθεί ανοιχτά είτε γιατί ακόμη το θεωρεί δίκαιο και σωστό- σου απαντάει πως τις αποφάσεις θέλει να τις παίρνουν το σύνολο στο οποίο ανήκει, δηλαδή τον απλό λαό.
Κι όμως, αν δούμε το χάρτη των πολιτευμάτων του κόσμου, θα διαπιστώσουμε πως το όνομα «δημοκρατία» είναι κυρίαρχο και μάλιστα συντριπτικά κυρίαρχο. Και στην Κίνα δημοκρατία και στην Αμερική δημοκρατία και στην Ελλάδα δημοκρατία και στη Γερμανία και στην Ιταλία και παντού … δημοκρατία. Πήξαμε στη δημοκρατία στον πλανήτη… ή μήπως το κάθε τοπικό εξουσιαστικό καθεστώς αυτοαποκαλείται δημοκρατικό για να έχει την κοινή γνώμη -και του εσωτερικού και του εξωτερικού του- καθηλωμένη και βαλτωμένη σε αιτήματα και νοητικές αναζητήσεις που αφορούν καθαρά την οικονομική διαχείριση και ποτέ-μα-ποτέ δε θίγουν ζητήματα πολιτικών δικαιωμάτων, συμμετοχικότητας στη λήψη αποφάσεων και πρωτογενούς εφαρμογής δικαίου από τους πολίτες.
Τί έκανε όμως αυτό το πολίτευμα τόσο φημισμένο κι επιθυμητό σε όλους τους πολίτες του κόσμου; Γιατί δεν έχει αντίπαλο στην κοινή γνώμη η απάντηση: «θέλουμε δημοκρατία»; Για δύο λόγους κυρίως: Πρώτον γιατί είναι συμφέρον για τους πολίτες να διοικούν και να αποφασίζουν για τον τόπο τους και δεύτερον γιατί στο παρελθόν υπήρξε μια λαμπερή εφαρμογή του δημοκρατικού πολιτεύματος κι αυτή η ανάμνηση λειτουργεί ως φάρος και πρότυπο για κάθε πολίτευμα στο παρόν και στο μέλλον. Και φυσικά μιλάμε για την αθηναϊκή δημοκρατία όπως διαμορφώθηκε στο Χρυσό αιώνα.
Τί έκανε όμως τους Αθηναίους να εφαρμόσουν αυτό το πολίτευμα κι όχι κάποιο άλλο; Είναι πράγματι τόσο λαμπερό όσο νομίζουμε; Σε τέτοιου είδους ερωτήματα δεν μπορούμε να απαντήσουμε παρά μόνο αν δούμε την ιστορική εξέλιξη των πολιτευμάτων στη συγκεκριμένη πόλη και πώς ακριβώς διαμορφώθηκε το πολίτευμα μετά από μια συνεχής διαμάχη για το τί είναι δίκαιο και συμφέρον για την πολιτεία να έχει ως πολίτευμα και ποιές ιστορικές συγκυρίες ευννόησαν τη μεταβολή του πολιτεύματος προς το δημοκρατικότερο ή προς την αριστοκρατία ή την τυραννία. Εκ του αποτελέσματος, όλες αυτές οι μεταβολές αποδείχτηκαν «σωστές» γιατί κάθε φορά ήταν προς το συμφέρον της πολιτείας, ακόμη και στην περίοδο της τυραννίας του Πεισίστρατου η πόλη ευνοήθηκε, γιατί η ηθική του τυράννου, ως αποτέλεσμα της αγωγής που έδινε η πόλη στα παιδιά της, δεν του επέτρεπε να σκεφτεί οτιδήποτε άλλο εκτός από το καλό της πόλης του, άσχετα αν οι προσωπικές του φιλοδοξίες τον ώθησαν σε προσωπικά πάθη, που οι συμπολίτες του τα βίωσαν με συγκεκριμένο τρόπο. Η ηθική λοιπόν της εξουσιαστικής τάξης είναι αυτή που διαφοροποιεί όμοια πολιτεύματα κι όχι πάντα η δομή του πολιτεύματος κι αυτό είναι καθαρό πλέον και στις μέρες μας, όπου η πολυεθνική ολιγαρχική ελίτ δεν έχει κανένα δισταγμό και καμμία ηθική αναστολή στο να κερδίσει-να κερδίσει-να κερδίσει κι αυτό προδίδει και το ηθικό υπόβαθρό τους…
Ας αρχίσουμε όμως την ιστορία μας. Τα στοιχεία που παρατίθονται πάρθηκαν κυρίως από το «Αθηναίων πολιτεία» του Αριστοτέλη, το «οι ελληνικοί μύθοι» του Γκρέϊβς και την παγκόσμια ιστορία του Ουέλλς. Θα μιλήσουμε για την εγκατάσταση του Ίωνα στην Αττική, για τον τοπικό ήρωα-βασιλιά Θησέα που έδειξε το δρόμο προς τη δημοκρατία, το Δράκοντα, το Σόλωνα, τον Πεισίστρατο, τον Κλεισθένη, τον Άρειο Πάγο και τέλος τον Περικλή που έχει γίνει ένα είδος συμβόλου της αθηναϊκής δημοκρατίας και ευημερίας -κι όχι άδικα-, αλλά που αδικεί, κατά μίαν έννοια, εξέχοντες αθηναίους πολίτες όπως ο Αριστείδης ο Δίκαιος, ο Εφιάλτης και ο Κίμωνας.
0.) Η εγκατάσταση του Ίωνα
Ξεκινάμε με λίγη μυθολογία, όπως όλα πρέπει να ξεκινάνε. Ποιός ήταν ο Ίωνας και ποιό ήταν το γένος του; Το οικογενειακό του δέντρο ξεκινάει από τον Δευκαλίωνα και την Πύρρα, γιο του Προμηθέα και κόρη Επιμηθέα -του αδελφού του Προμηθέα-. Όπως σίγουρα έχετε ακούσει ο Δευκαλίωνας και η Πύρρα ήταν οι μόνοι άνθρωποι που ειδοποιήθηκαν για τον επερχόμενο κατακλυσμό που θα εξαπέλυε ο Δίας, με σκοπό να εξαφανίσει το παρηκμασμένο και ανήθικο πλέον, ανθρώπινο γένος. Αφορμή σε αυτό στάθηκε η ύβρις του Λυκάωνα και των υιών του, που ο πρώτος θυσίασε αγόρι προς τιμήν του και τιμωρήθηκε μετατρεπόμενος σε λύκο, ενώ τα παιδιά του δε δίστασαν να προσφέρουν στον ίδιο το Δία, που τους επισκέφτηκε μεταμορφωμένος σε ταξιδιώτη, εντόσθια του ενός αδερφού τους, ανακατεμένα με κατσίκας και αρνιού. Το κατάλαβε ο Δίας, αναποδογύρισε το τραπέζι κι όταν επέστρεψε στον Όλυμπο αποφάσισε να δώσει τέλος σε αυτό το γένος των ανήθικων ανθρώπων. Ο Δευκαλίωνας και η Πύρρα όμως ειδοποιήθηκαν εγκαίρως από τον Προμηθέα και επέζησαν του κατακλυσμού που διήρκησε 9 ημέρες. Για να μην τα πολυλογούμε λοιπόν, ο Δευκαλίωνας και η Πύρρα απέκτησαν έναν γιό, τον Έλληνα. Αυτός παντρέυτηκε τη νύμφη Ορσηίδα κι από αυτήν απέκτησαν 3 παιδιά. Τον Αίολο, τον Ξούθο και το Δώρο. Ο Ξούθος εγκαταστάθηκε στην Αττική μετά την κατηγορία για κλοπή από τα αδέρφια του και παντρεύτηκε την κόρη του βασιλιά Ερεχθέα της Αθήνας, την Κρέουσα. Η Κρέουσα του χάρισε δύο γιούς τον Ίωνα και τον Αχαιό. Κατά τον αθηναϊκό μύθο ο Ίωνας ήταν γιός του Απόλλωνα και μεγάλωσε στο μαντείο των Δελφών.
Κάποτε λοιπόν ο Ίωνας επέστρεψε στην Αττική, κατά το μύθο τον έφερε ο Ξούθος, ενώ κατά άλλους γύρισε ως πολέμαρχος για να βγάλει τους Αθηναίους από τη δύσκολη θέση, επειδή ο τότε βασιλιάς τους ήταν μαλθακός στα πολεμικά. Έτσι ο Ίωνας ήταν ο πρώτος πολέμαρχος κι από την εγκατάστασή του και ύστερα οι κάτοικοι της Αττικής ονομάζονται Ίωνες. Ήταν η πρώτη μεταβολή του πολιτεύματος, η δημιουργία του θεσμού του πολέμαρχου, γιατί μέχρι τότε υπεύθυνος για όλα ήταν ο βασιλιάς και κανένας άλλος.
Επίσης ο Ίωνας ήταν ο πρώτος που χώρισε τους Αθηναίους σε 4 φυλές. Μία φυλή για κάθε εποχή του χρόνου και με κάθε φυλή να έχει τον φυλο-βασιλιά της. Κάθε φυλή είχε 3 τριτύες, όσοι είναι οι μήνες της κάθε εποχής. Κάθε τριτύα είχε 30 φρατρίες, όσες είναι και οι ημέρες κάθε μήνα. Τέλος κάθε φατρία αποτελείτω από 30 γένη και κάθε γένος από 30 άνδρες. Αυτή ήταν η πρώτη ομαδοποίηση των κατοίκων της Αττικής, που έδειξε το δρόμο και στους μελλοντικούς μεταρρυθμιστές. Αυτά έκανε ο Ίωνας, ο απόγονος του Έλληνα.
1.) Θησέας – ο πρώτος βασιλιάς που παρέκλινε προς τον απλό λαό
Λίγη ακόμη μυθολογία για να δούμε ποιό ήταν το γένος του Θησέα και πώς γινόταν η μοιρασιά της εξουσίας κατά την περίοδο των βασιλέων. Ο Ερεχθέας (ο δεύτερος, όχι αυτός που σκότωσε ο Ποσειδώνας) είχε 4 γιούς: τον Κέκροπα (τον δεύτερο, όχι αυτός που επέλεξε για τον προστάτη θεό της πόλης) που ήταν και ο μεγαλύτερος, τον Πάνδωρο, τον Μητίων και τον Ορνεύς. Οι δύο μικρότεροι γιοί συνωμότησαν ενάντια στον Κέκροπα κι αυτός αναγκάστηκε να φύγει από την Αθήνα για να σώσει τη ζωή του. Ο Κέκροπας έκανε ένα παιδί, τον Πανδίων και κατάφερε να τον κάνει για λίγο βασιλιά της Αθήνας, εως ότου όμως οι γιοί των αδερφών του που συνωμότησαν εναντίον του, συνωμότησαν και ενάντια στο παιδί του κατά τα πρότυπα των πατέρων τους. Έφυγε αρχικά ο Πανδίων, αλλά αργότερα επανήλθε πάλι ως βασιλιάς κι αυτή τη φορά μόνιμα και μοίρασε την Αττική στους τέσσερις γιούς του:
- Στον Αιγέα, τον μεγαλύτερο, έδωσε την περιοχή γύρω από το άστυ.
- Στον Πάλλαντα τα παραθαλάσσια.
- Στον Λύκο, τη λοφώδη περιοχή γύρω από το άστυ.
- Και στον Νίσσο έδωσε τη Μεγαρίδα.
Αυτοί μάχονταν συνέχεια μεταξύ τους για την εξουσία και ιδιαίτερα ο Λύκος και ο Νίσσος απένατι στον Αιγέα. Ο Αιγέας, που δεν είχε παιδιά έκανε με τη βοήθεια της Μήδειας έναν γιό, το Θησέα. Μητέρα του Θησέα ήταν η Αίθρα. Κατά το μύθο ο Θησέας ήταν γιός του Ποσειδώνα, που πλάγιασε την ίδια νύχτα με την Αίθρα, όπως και ο Αιγέας. Όπως και να ‘χει ο Θησέας μεγάλωσε, κι αφού απέδειξε τη βασιλική του καταγωγή και τη θεϊκή του δύναμη, με τον τρόπο που οι μύθοι περιγράφουν, πήρε το θρόνο του Αιγέα, όταν αυτός αυτοκτόνησε νομίζοντας πως ο γιος του σκοτώθηκε από το Μινώταυρο.
Βλέπουμε λοιπόν, πως την περίοδο των βασιλιάδων, οι κληρονόμοι μοιράζονταν την εξουσία και πολλές φορές δημιουργούσαν έρριδες μεταξύ τους για το ποιός θα πάρει το μεγαλύτερο κομμάτι.
Όταν ανέλαβε όμως ο Θησέας τα πράγματα άλλαξαν. Αρχικά εκτέλεσε όλους σχεδόν τους αντιπάλους του εκτός από τον Πάλλαντα κι όσους από τους 50 γιούς του είχαν μείνει. Αργότερα εκτέλεσε κι αυτούς προληπτικά. Απέδειξε όμως πως ήταν νομοταγής άρχων, ξεκινώντας μια πολιτική συνοικισμού, που αποτέλεσε τη βάση της μετέπειτα αθηναϊκής ευημερίας. Μέχρι τότε η Αττική ήταν χωρισμένη σε 12 κοινότητες, καθεμιά από τις οποίες διευθετούσε τις υποθέσεις της χωρίς την παρέμβαση του Αθηναίου βασιλιά, εκτός από περιστάσεις έκτακτης ανάγκης. Παράδειγμα οι Ελευσίνιοι είχαν κυρήξει τον πόλεμο στον ίδιο τον Ερεχθέα κι αφθονούσαν κι άλλες αλληλοκτόνες διαμάχες.
Στόχος του Θησέα ήταν να ενώσει την Αττική. Για να δεχτούν όμως οι κοινότητες να παραιτηθούν από την ανεξαρτησία τους, ο Θησέας έπρεπε να πλησιάσει μία-μία τις φυλές και τις οικογένειες , πράγμα που έκανε. Ήταν ο πρώτος βασιλιάς που απέκλινε προς τον απλό λαό κι εγκατέλειψε τη μοναρχική διακυβέρνηση. Έκανε τις εξής κινήσεις:
- Βρήκε τους μικροκτηματίες και τους δουλοπάροικους που ήταν έτοιμοι να τον υπακούσουν.
- Έπεισε τους περισσότερους από τους μεγαλοκτηματίες να συμφωνήσουν με το σχέδιό του, υποσχόμενος την εγκαθίδρυση δημοκρατίας, παραμένοντας όμως αρχηγός κι ανώτερος κριτής.
- Όσοι δεν πείστηκαν με επιχειρήματα, στο τέλος πείστηκαν από τη δύναμή του.
Διέλυσε όλες τις τοπικές κυβερνήσεις και συγκάλεσε τους αντιπροσώπους τους στην Αθήνα, όπου τους παραχώρησε ένα κοινό βουλευτήριο και ένα Πρυτανείο. Ύστερα ένωσε τα προάστια με την πόλη και τις κτήσεις προς το νότο, συμπεριελαμβανομένων και των ιερών ναών. Απέφυγε όμως να συγκρουστεί με τους νόμους ιδιοκτησίας.
Για να μεγαλώσει ακόμη περισσότερο την πόλη του ο Θησέας, κάλεσε όλους τους αξιόλογους ξένους να γίνουν συμπολίτες του. Αμέσως άρχισαν να κινούνται μεγάλα πλήθη προς την Αθήνα. Για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα αυτό, χώρισε τον πληθυσμό της Αθήνας σε 3 τάξεις:
- τους Ευπατρίδες, αυτούς δηλαδή που είναι αντάξιοι της πατρικής γης, που ανέλαβαν τις θρησκευτικές υποθέσεις, αναπλήρωναν τους δικαστές, ερμήνευαν τους νόμους και γενικά είχαν τα υψηλότερα αξιώματα (αριστοκρατία)
- τους Γεώμορους, οι αγρότες δηλαδή, που καλλιεργούσαν τη γη κι αποτελούσαν τη ραχοκοκαλιά του κράτους.
- και τους Δημιουργούς, τους τεχνίτες δηλαδή, που υπερείχαν σε αριθμό και ήταν διαφόρων ειδών, όπως μάντεις, μαραγκοί, γλύπτες, χειρούργοι κι άλλοι.
Τέλος ο Θησέας ήταν ο πρώτος βασιλιάς που έκοψε νόμισμα. Χάραξε επάνω στο νόμισμα τη μορφή ενός ταύρου. Κατά άλλους ήταν ο ταύρος του Ποσειδώνα ένώ κατά άλλους ήθελε να ενθαρύνει τη γεωργία. Έδωσε στο νόμισμα αυτό σταθερή αξία. Αυτά έκανε ο Θησέας ως βασιλιάς της Αθήνας, πέρα από τα άλλα κατορθώματά του που εξυμνούνται στους μύθους. Δηλαδή αφαίρεσε τη δυνατότητα πραξικοπήματος εξολοθρεύοντας όλους τους πολιτικούς του αντιπάλους και στη συνέχεια έδωσε το χέρι του προς τον απλό λαό, χωρίς προφανή λόγο, κι ένωσε την Αττική κάτω από τον ίδιο, πετυχένοντας δίκαιη σύμβαση με όλες τις πλευρές.
Αρχαϊκή Κοινωνία (προ Δράκοντα)
Μετά το θάνατο του Θησέα κι αφού πέρασαν πολλές γενιές κατώτερων από αυτών αρχόντων, το πολίτευμα των Αθηνών είχε διαμορφωθεί περίπου ως εξής:
Υπήρχε ολιγαρχία:
- Τα δημόσια αξιώματα καταλαμβάνονταν βάσει της αριστοκρατικής καταγωγής ή του πλούτου. Στην αρχή μάλιστα ισόβεια κι αργότερα για δέκα χρόνια. (το σχολικό βιβλίο της Α Γυμνασίου λέει «επί μία δυναστεία» λες και μιλάμε για αυτοκράτορες στην Κίνα… αυτό ως σχόλιο)
- ολόκληρη η γη ανήκε σε λίγους
- όποιος ήθελε να καλλιεργεί έπρεπε να καταβάλει μίσθωμα στον μεγαλοκτηματία
- όποιος δεν κατάφερνε να τον εξοφλήσει γινόταν δούλος κι αυτός και τα παιδιά του
- όλα τα δάνεια συνάπτονταν με υποθήκη την ελευθερία
- οι φτωχοί, οι γυναίκες και τα παιδιά τους ήταν δούλοι των πλουσίων κι όνομάζονταν πελάτες ή εκτήμοροι
Όμως υπήρχαν διάφορα αξιώματα, τα μεγαλύτερα και σημαντικότερα εκ των οποίων ήταν:
- του βασιλιά – υπήρχαν 4 φυλοβασιλείς, όσες ήταν και οι φυλές και ήταν αξίωμα πατροπαράδοτο
- του πολέμαρχου – που ιδρύθηκε επειδή ορισμένοι βασιλείς έδειξαν μαλθακότητα στα πολεμικά
- και του άρχοντα – όταν τον καιρό του Ακάστου οι απόγονοι του Κόδρου αποσύρθηκαν από τη βασιλεία, πήραν συμπληρωματικές αρμοδιότητες (θρησκευτικές κι άλλες)
Υπήρχαν λοιπόν μακροχρόνιες διαμάχες μεταξύ των πλουσίων-ευγενών και του απλού λαού που με τη βοήθεια ορισμένων νεο-πλουτων βιοτεχνών κι εμπόρων, διεκδικούσαν μερίδιο στην εξουσία.
2.) Δράκοντας και οι νόμοι του
Στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. ήταν φανερό πλέον ότι η Αθήνα είχε ανάγκη από νέους νόμους, γιατί τους παλιούς τους ερμήνευε κατά βούληση η ολιγαρχία -μιας και δεν ήταν γραπτοί-. Ανέθεσαν λοιπόν στον Αθηναίο Δράκοντα το 624 π.Χ. να νομοθετήσει. Οι νόμοι του γράφτηκαν σε μαρμάρινες πλάκες και τοποθετήθηκαν στην αγορά, για να μπορεί ο καθένας να τις διαβάζει. Οι πλάκες αυτές ονομάστηκαν θεσμοί.
Οι νόμοι όμως του Δράκοντα ήταν υπερβολικά σκληροί κατά κοινή ομολογία. Δηλαδή τιμωρούσε με τον ίδιο τρόπο διαφορετικά αδικήματα. Παρόλαυτά διαχώρισε το φόνο εκ προμελέτης με το φόνο εξ’αμελείας, πράγμα πρωτοποριακό. Πέραν όμως από τους νόμους του, ο Δράκοντας έκανε και κοινωνικές και πολιτειακές μεταρρυθμίσεις. Για να δούμε ποιές ήταν αυτές:
- Πολίτης πλέον θεωρείται όποιος είναι σε θέση να φέρει όπλα.
- Οι 9 άρχοντες και οι ταμίες – εκλέγονται από όσους κατέχουν περιουσία τουλάχιστον 10 μνών.
- Οι στρατηγοί και οι Ίππαρχοι – εκλέγονται από αυτούς που αποδεδειγμένα έχουν περιουσία άνω των 100 μνων κι έχουν γνήσια παιδιά από νόμιμο γάμο, μεγαλύτερα των 10 ετών.
- Υπήρχαν κι άλλοι κατώτεροι αξιωματούχοι.
Επίσης ο Δράκων συγκρότησε και Βουλή με 400 + 1 πολίτες. Η επιλογή γινόταν από ένα σώμα πολιτών με κλήρωση, που είχαν κλείσει τα 30 τους χρόνια, ενώ κανείς δεν επιτρεπόταν να εκλέγεί δεύτερη φορά στο ίδιο αξίωμα, αν προηγουμένως δεν είχαν περάσει από αυτό όλοι οι πολίτες.
Ένα επίσης πρωτοποριακό για την εποχή του -αλλά και για σήμερα όπως φαίνεται- μέτρο ήταν να θεσπίσει πρόστημο σε όποιον έλλειπε από τη βουλή ανάλογο του εισοδήματός του:
- οι πεντακοσιομέδιμνοι πλήρωναν 3 δραχμές
- οι ιππείς 2 δραχμές
- και οι ζευγίτες 1 δραχμή
Τέλος έδωσε εποπτικό ρόλο στη βουλή του Άρειου Πάγου. Πιο συγκεκριμένα:
- Ήταν φύλακας των νόμων
- Επέβλεπε τους αξιωματούχους ώστε να κυβερνούν σύμφωνα με τους νόμους
- Κάποιος που θεωρούσε πως αδικήτω, μπορούσε να το καταγγείλει στον Άριο Πάγο, υποδεικνύοντας το νόμο κατά παράβαση του οποίου αδικήτω.
Όμως ο Δράκοντας δεν άλλαξε τους όρους δανειοδότησης από τους πλούσιους. Δηλαδή εξακολουθούσαν τα δάνεια να συνάπτονται με υποθήκη την ελευθερία και η γη συνέχιζε να ανήκει σε λίγους.
3.) Ο Σόλωνας και οι φημισμένες μεταρρυθμίσεις του
Επειδή οι πολλοί ήταν δούλοι των λίγων, εξεγέρθηκε ο δήμος εναντίον των ευγενών. Κι επειδή η σύγκρουση ήταν βίαιη και για τις δυο παρατάξεις και μάχονταν για πολύ καιρό, επέλεξαν από κοινού το Σόλωνα ως μεσολαβητή κι άρχοντα και του ανέθεσαν την οργάνωση της πολιτείας. Τότε ο Σόλωνας, λειτουργώντας ως διαιτητής, παρακίνησε και τους δυο να σταματήσουν τη φιλονικία.
Ο Σόλωνας ήταν από τους πρώτους πολίτες στην καταγωγή και στη φήμη (ανήκε στη γενιά του Κόδρου), αλλά κατά την περιουσία και τη θέση ανήκε στη μεσαία τάξη και θεωρούσε υπαίτιους της φιλονικίας αυτήτς τους πλούσιους.
Όταν ο Σόλων λοιπόν έγινε κύριος των πολιτικών πραγμάτων, ελευθέρωσε το δήμο και στο παρόν και στο μέλλον, απαγορεύοντας το δανεισμό με υποθήκη την ελευθερία και πραγματοποίησε παραγραφές των χρεών, τόσο των ιδιωτικών όσο και των δημοσίων, οι οποίες αποκαλούνται ΣΕΙΣΑΧΘΕΙΑ επειδή απέλεσαν τα βάρη (άχθος).
Νομοθετικό Έργο του Σόλωνα
- Από τους νόμους του Δράκοντα κράτησε αυτούς μόνο που αφορούσαν στο φόνο
- Ανέγραψε τους νέους νόμους σε κύβρεις και τους σφράγισε για 100 χρόνια
- Ρύθμισε το πολίευμα με τον εξής τρόπο:
- Χώρισε τους πολίτες σε 4 τάξεις, ανάλογα με το εισόδημά τους: τους πεντακοσιομέδημνους, τους ιππείς ή τριακοσιομέδιμνους, τους ζευγίτες και τους θήτες.
- Από τις 3 πρώτες τάξεις όρισε να εκλέγονται όσοι ασκούν τις σημαντικότερες εξουσίες, δηλαδή των 9 αρχόντων, των ταμίων, των πωλητών κι άλλων.
- οι θήτες είχαν μόνο συμμετοχή σε λαϊκές συνελεύσεις και λαϊκά δικαστήρια (μάλλον στην Ηλιαία).
Ο Σόλωνας όρισε να αναδεικνύονται με κλήρωση οι άρχοντες από ένα κατάλογο υποψηφίων που εκλέγονται από κάθε φυλή. Για το θεσμό των 9 αρχόντων κάθε φυλή πρότεινε από 10 υποψηφίους και η κλήρωση γινόταν ανάμεσα σε αυτούς. Παλαιότερα, ο Άρειος Πάγος έκρινε ποιό από τα μέλη του θα γινόταν άρχων και του ανέθετε την αντίστοιχη εξουσία για ένα χρόνο.
Ίδρυσε επίσης τη βουλή των 400, εκατό από κάθε φυλή κι ανέθεσε στη βουλή του Άρειου Πάγου να ελέγχει την τήρηση των νόμων και να παραμείνει φύλακας των νόμων όπως ήταν και πριν. Δηλαδή οι Αρεοπαγίτες μπορούσαν να εγκαλούν όσους έσφαλαν έχοντας απόλυτο δικαίωμα να επιβάλουν χρηματικές κι άλλες ποινές. Επίσης δίκαζε όσους συνωμοτούσαν για την κατάλυση της δημοκρατίας σύμφωνα με το νόμο περί εισαγγελείας που είχε θεσπίσει γι’αυτούς ο Σόλωνας.
Για τις συχνές εμφύλιες διαμάχες όρισε τα εξής:
όποιος κατά τη διάρκεια των ταραχών, δεν λαμβάνει τα όπλα υπέρ της μιας ή της άλλης μερίδας να κηρύσσεται άτιμος και να χάνει τα πολιτικά του δικαιώματα.
κι αυτό το όρισε έτσι επειδή κάποιοι πολίτες, από ραθυμία, άφηναν τα πράγματα στην τύχη τους.
Έκανε επίσης και νομισματική μεταρρύθμιση πέραν της σεισάχθειας. Και φαίνεται πως από το πολίτευμα του Σόλωνος 3 μέτρα είναι τα πιο δημοκρατικά:
- Πρώτο και σπουδαιότερο, η απαγόρευση του δανεισμού με ενέχυρο την ελευθερία
- Δεύτερο, το δικαίωμα που έδωσε σε όποιον ήθελε να υποβάλει αγωγή υπέρ των αδικουμένων.
- Τρίτο, έδωσε το δικαίωμα έφεσης στο λαϊκό δικαστήριο – πράγμα που έδωσε μεγάλη δύναμη στο λαό, διότι όταν ο δήμος γίνεται κύριος της ψήφου, γίνεται κύριος και της πολιτείας.
Μετά από αυτά, ο Σόλων, έφυγε για 10 χρόνια λέγοντας πως δεν ήθελε να βρίσκεται ο ίδιος εκεί και να εξηγεί τους νόμους, αλλά καθένας όφειλε να τηρεί τα θεσπισμένα.
Μετά το Σόλωνα
Όταν αναχώρησε ο Σόλων από την πόλη, μολονότι ήταν ακόμη ταραγμένη, επί τέσσερα χρόνια επικρατούσε ησυχία. Αλλά τον 5ο χρόνο μετά από αυτό δεν υπήρξε άρχοντας (585 π.Χ.). Αργότερα εκλέχθηκε άρχοντας ο Δαμασίας κι άσκησε την εξουσία για 2 χρόνια και 2 μήνες, εως ότου καθαιρέθηκε δια της βίας.
Αργότερα λόγω της εμφύλιας διαμάχης, αποφάσισαν να εκλέξουν 10 άρχοντες, πέντε από τους ευπατρίδες, τρείς από τους γεωργούς και δύο από τους τεχνίτες κι αυτοί άσκησαν την εξουσία για έναν χρόνο. Όλα αυτά δείχνουν ότι ο άρχων είχε μεγάλη δύναμη, διότι γίνονταν αδιάκοπα διαμάχες γιαυτό το αξίωμα και συγκρούονταν μεταξύ τους συνεχώς:
- Άλλοι έβρισκαν ως λόγο και πρόφαση την παραγραφή των χρεών – γιατί είχαν περιέλθει σε ένδεια εξαιτίας της.
- Άλλοι ήταν δυσαρεστημένοι με το πολίτευμα, επειδή είχε περιέλθει σε αυτό μεγάλη μεταβολή.
- Μερικοί τέλος έρχονταν σε σύγκρουση από προσωπικές φιλονικίες.
Εκείνη την περίοδο λοιπόν τρείς ήταν οι φατρίες και είχαν πάρει τα ονόματά τους από τους τόπους που καλλιεργούσαν:
- των παραλίων, με επικεφαλής τον Μεγακλή, γιο του Αλκμέωνος, που φαίνεται να επεδίωκαν τη μέση μορφή του πολιτεύματος
- των πεδιακών, με αρχηγό το Λυκούργο, που επιζητούσαν το ολιγαρχικό πολίτευμα
- και των διακρίων, με επικεφαλής τον Πεισίστρατο, που θεωρούνταν κατεξοχήν φίλος του λαού. Σε αυτή τη φατρία ανήκαν εκείνοι που είχαν απαλλαγεί από τα χρέη τους κι εκείνοι που δεν είχαν και τους δυο γονείς ελεύθερους κι ανήκαν εκεί εξαιτίας του φόβου τους.
4. Ο Πεισίστρατος – δίκαιος αλλά τύραννος
Ο Πεισίστρατος είχε διακριθεί στον πόλεμο κατά των Μεγαρέων. Κατόρθωσε τραυματίζοντας ο ίδιος τον εαυτό του να πείσει το δήμο να του παραχωρήσει σωματοφυλακή, δήθεν για προστασία από τους αντιπάλους του. Με τη βοήθεια αυτών, επαναστάτησε ενάντια στο δήμο και κατέλαβε την ακρόπολη 32 χρόνια μετά τη θέσπιση των νόμων από το Σόλωνα.
Και λέγεται πως όταν ο Πεισίστρατος ζήτησε φρουρά, ο Σόλων -που τότε είχε επιστρέψει- αντιτάχθηκε στο αίτημά του αυτό και δήλωσε πως ο ίδιος ήταν σοφότερος από αυτούς που δεν καταλάβαιναν πως ο Πεισίστρατος επεδίωκε την τυραννία και γενναιότερος από εκείνους που το γνώριζαν και σιωπούσαν. Επειδή όμως δεν τους έπειθε με τα λόγια, σήκωσε τα όπλα του και τα κρέμασε έξω από την πόρτα του, λέγοντας ότι ο ίδιος είχε βοηθήσει την πατρίδα του όσο του ήταν δυνατό (γιατί ήταν ήδη πολύ γέρος) και τώρα είχε την αξίωση και οι άλλοι να κάνουν το ίδιο.
Αλλά οι εκκλήσεις του Σόλωνα δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα και ο Πεισίστρατος κατέλαβε την εξουσία. Πριν ριζώσει όμως η νέα διακυβέρνηση, ο Μεγακλής ήρθε σε συμφωνία με το Λυκούργο και τον έδιωξαν από την πόλη, έξι χρόνια μετά την πρώτη άνοδό του. Δώδεκα χρόνια αργότερα όμως ο Πεισίστρατος επανήλθε, με τη βοήθεια του Μεγακλή που αναγκάστηκε κάτω από την πίεση των φατρίων να υποκύψει. Και τον έφερε στην πόλη με άρμα που το οδηγούσε μια κοπέλα που την έντυσαν θεά Αθηνά, για να δείξουν πως η επιστροφή του Πεισίστρατου ήταν θέλημα της θεάς κι ο λαός τον υποδέχθηκε υποκλινόμενος με δέος.
Η διακυβέρνηση του Πεισίστρατου
Ο Πεισίστρατος εγκαθίδρυσε εξαρχής τυραννικό πολίτευμα. Διοικούσε όμως την πόλη με μετριοπάθεια και μάλλον ως πολιτικός παρά ως τύραννος. Γενικά ήταν φιλάνθρωπος, πράος και φιλέσπλαχνος στους παραβάτες και μάλιστα δάνειζε χρήματα στους απόρους για τις ιδιωτικές τους εργασίες, ώστε να συντηρούνται όσο καλλιεργούσαν τη γη. Κι αυτό το έκανε για δύο λόγους κυρίως:
- Πρώτον, για να μην παραμένουν στο άστυ, αλλά να είναι διεσπαρμένοι στο ύπαιθρο
- Δεύτερον, για να έχουν πόρους και να επιδίδονται στις δικές τους ιδιωτικές υποθέσεις ώστε να μην έχουν την επιθυμία, ούτε το χρόνο να ασχοληθούν με τα κοινά.
Ταυτόχρονα όμως αύξανε τα δικά του έσοδα, γιατί εισέπρατε ως φόρο το ένα δέκατο της σοδείας (τη λεγόμενη δεκάτη).
Με την ίδια λογική οργάνωνε τα κατά δήμους δικαστήρια κι ο ίδιος έβγαινε συχνά στην ύπαιθρο για να επιβλέπει και να επιλύει τις διαφορές, ώστε να μην κατεβαίνουν οι αγρότες στο άστυ και να παραμένουν στις δουλειές τους.
Και λένε πως σε μια από τις εξόδους του Πεισίστρατου του συνέβη το εξής περιστατικό με ένα γεωργό που καλλιεργούσε στον Υμηττό:
Βλέποντας ο Πεισίστρατο κάποιον να σκάβει και να καλλιεργεί ένα κομμάτι γης που ήταν σκέτη πέτρα, απόρησε και πρόσταξε τον δούλο του να ρωτήσει τί παράγει εκείνη η περιοχή. Κι εκείνος αποκρίθηκε «μόνο βάσανα και πόνους. Κι από τα βάσανα και τους πόνους πρέπει ο Πεισίστρατος να λάβει τη δεκάτη…». Ο άνθρωπος βέβαια δεν ήξερε σε ποιόν μιλούσε, αλλά ο Πεισίστρατος ευχαριστήθηκε από την παρρησία και την φιλεργία του και τον απάλλαξε από κάθε φόρο.
Το σπουδαιότερο από όσα λένε γι’αυτόν είναι η αγάπη του προς το λαό και η φιλανθρωπία του. Εκείνο που ήθελε είναι να διευθετεί όλα τα ζητήματα σύμφωνα με τους νόμους, χωρίς να διεκδικεί κανένα πλεονέκτημα για τον εαυτό του.
Βλέπουμε λοιπόν πως ο Πεισίστρατος κρατούσε τους πολίτες διεσπαρμένους, μακριά από το άστυ κι απασχολημένους ώστε να μην έχουν το χρόνο να σκέφτονται ή να συναθροίζονται. Μια τακτική που ακολουθείται και σήμερα. Κι επίσης πλούτιζε από τον κόπο των πολιτών, πράγμα που συμβαίνει και σήμερα, αλλά απέδιδε το δίκαιο σε τοπικά δικαστήρια και επιβραβευε την αρετή, πράγμα που φυσικά και δεν συμβαίνει σήμερα…
5. Ο Κλεισθένης – ο πατέρας της δημοκρατίας
Ο Κλεισθένης γεννήθηκε το 570 π.Χ. και καταγόταν από το γένος των Αλκμεωνίδων. Πατέρας του ήταν ο Μεγακλής, αρχηγός των παραλίων, δηλαδή ανήκε στη μεσαία τάξη. Μητέρα του ήταν η Αγαρίστη, θυγατέρα του επίσης Κλεισθένους, τυράννου της Σικυώνος.
Μετά την κατάλυση της τυραννίδας, ξέσπασαν συγκρούσεις ανάμεσα στον Ισαγόρα, γιο του Τεισάνδρου, που ήταν φίλος των τυράννων και του Κλεισθένη. Κι επειδή ο Κλεισθένης υστερούσε σε πολιτικές φατρίες, προσεταιρίστηκε το δήμο, υποσχόμενος πως θα δώσει σ’αυτόν τη διακυβέρνηση της πόλης. Τότε ο Ισαγόρας που πλέον υστερούσε σε δύναμη, καλεί σε βοήθεια τον Κλεομένη (Σπαρτιάτη Βασιλιά) που ήταν φίλος του από φιλοξενία, με την πρόφαση πως πρέπει να εξαγνίσει την πόλη από τους Αλκμεωνίδες. Πράγματι ο Κλεομένης τον βοήθησε ερχόμενος ο ίδιος με ολιγάριθμο στρατό. Ο Κλεισθένης κατάφερε να ξεφύγει και ο Ισαγόρας μαζί με τον Κλεομένη εξόρισε 700 οικογένειες ως εναγείς.
Κι όταν έκανε αυτά, επιχείρησε να διαλύσει τη βουλή και να εγκαταστήσει τον Ισαγόρα κι άλλους 300 οπαδούς του στην εξουσία. Τότε όμως η βουλή αντιστάθηκε, ο δήμος συναθροίστηκε και πολιόρκησαν τον Κλεομένη και τον Ισαγόρα στην ακρόπολη, όπου πρόλαβαν να μπουν. Τους πολιορκούσαν επί δύο μέρες και την τρίτη παραδόθηκαν και κάλεσαν τον Κλεισθένη και τους εξόριστους πίσω.
Έτσι ο Κλεισθένης έγινε προστάτης του δήμου κι αρχηγός των δημοκρατικών.
Οι Μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη
Ο Κλεισθένης έκανε τα εξής:
- Χώρισε τους Αθηναίους σε 10 φυλές, αντί για 4 θέλοντας να τους αναμείξει, ώστε να μετέχουν περισσότεροι στη διακυβέρνηση του κράτους.
- Θέσπισε να έχει η βουλή 500 μέλη (από 400), δηλαδή 50 ανά φυλή (από 100 που ήταν πριν).
- Διαίρεσε την Αττική σε 30 δήμους, δέκα του άστεως, δέκα της παραλίας και δέκα των μεσογείων και κατένειμε με κλήρο από 3 δήμους σε κάθε φυλή, ώστε κάθε φυλή να περιέχει μέλη από διάφορα μέρη.
Με αυτόν τον τρόπο κατέστησε συνδημότες όλους όσους κατοικούσαν σε ένα δήμο κι όρισε δημάρχους αντικαθιστώντας τους ναύκραρους. Ονομάτησε τους δήμους με ονομασίες που προέρχονταν είτε από τις τοποθεσίες τους, είτε από τους ιδρυτές τους -διότι δεν αντιστοιχούσαν όλοι οι δήμοι σε τοποθεσίες-. Επίσης άφησε τα γένη και τις φατρίες ως έχουν, όπως και τους θρησκευτικούς θεσμούς, ενώ οι επώνυμοι των 10 φυλών ήταν 10 ήρωες από κατάλογο 100 που προέκρινε η Πυθία.
Εως τότε έργο της βουλής ήταν να προετοιμάζει αυτά που θα συζητούσε η εκκλησία του δήμου. Πλέον η εκκλησία του δήμου μπορούσε να επικυρώσει ή να ακυρώσει αποφάσεις καταδίκης σε θανατική ποινή τις οποίες είχε πάρει ο Άρειος Πάγος.
Από κοινωνικής άποψης, το σημαντικότερο μέτρο ήταν η πολιτικογράφηση όλων των μετοίκων και των απελεύθερων, με αποτέλεσμα μεγάλος αριθμός κατοίκων της Αττικής να αποκτήσει δικαιώματα Αθηναίου πολίτη.
Για την εκλογή των στρατηγών όρισε να εκλέγεται ένας από κάθε φυλή κι αρχηγός του στατού να είναι ο πολέμαρχος. Για την εκλογή των αρχόντων όρισε να γίνεται με κλήρωση, ενώ εως τότε ήταν αιρετοί. Επίσης οι βουλευτές έπαψαν να εκλέγονται μόνο από την τάξη των πεντακοσιομεδίμνων κι εκλέγονταν πλέον κι από τους τριακοσιομέδιμνους κι από τους ζευγίτες. Μόνο η τάξη των θητών, έτσι ακριβώς όπως τις είχε διαχωρίσει ο Σόλωνας, δεν είχε δικαίωμα στο εκλέγην.
Για να προστατέψει το πολίτευμα από την πιθανότητα επιβολής τυραννίδας, απομάκρυνε από την κορυφή της πολιτείας τον επώνυμο άρχοντα και τον αντικατέστησε με έναν απλό βουλευτή από τους 500, ο οποίος επιλέγεται με κλήρο κι αλλάζει κάθε μέρα κι όχι κάθε χρόνο.
Άλλο ένα μέτρο για την προστασία του πολιτεύματος ήταν ο οστρακισμός, και πρωτοεφαρμόστηκε 2 χρόνια μετά τη μάχη του Μαραθώνα όταν είχε αναθαρίσει ο λαός. Ο θεσμός του οστρακισμού είχε ως εξής:
Οι κάτοικοι της Αττικής μπορούσαν να γράψουν πάνω σε ένα όστρακο το όνομα όποιου θεωρούνταν απειλή για το πολίτευμα. Αν οι ψήφοι έφταναν τις 6000 τότε ο άνθρωπος αυτός εξοριζόταν από την Αθήνα για 10 χρόνια, χωρίς όμως να χάσει ούτε τα πολιτικά του δικαιώματα, ούτε την περιουσία του, δεδομένου ότι μπορούσε να επιστρέψει νωρίτερα με την ίδια διαδικασία ή με το πέρας των δέκα ετών.
Μετά την καθιέρωση των μέτρων ο Κλεισθένης εξαφανίστηκε από την πολιτική ζωή της Αθήνας και καμία πηγή δεν αναφέρει πώς πέθανε…
Θεμιστοκλής
Το 483 π.Χ. επί άρχοντος Νικοδήμου, βρέθηκαν τα Μεταλλεία στα Μαρώνεια κι απέκτησε η Αθήνα πλεόνασμα 100 ταλάντων από την εκμετάλλευσή τους κι ενώ μερικοί συμβούλευαν να μοιραστούν τα χρήματα στο λαό, ο Θεμιστοκλής το εμπόδισε, χωρίς να πει για πιο σκοπό θα χρησιμοποιούσε τα χρήματα.
Παρακινούσε μόνο τους Αθηναίους να δανείσουν από ένα τάλαντο στον καθένα από τους πιο πλούσιους πολίτες κι έπειτα αν αυτοί δαπανούσαν το ποσό αυτό με ικανοποιητικό τρόπο η δαπάνη να επιβαρύνει την πόλη, ειδάλως να απαιτηθεί η επιστροφή των χρημάτων από εκείνους που τα είχαν δανειστεί.
Και παίρνοντας τα χρήματα με αυτούς τους όρους, ναυπήγησε τις 100 τριήρεις με τις οποίες ναυπήγησαν οι Αθηναίοι ενάντια των Περσών στη Σαλαμίνα λίγα χρόνια αργότερα.
Τον ίδιο καιρό εξοστρακίστηκε ο Αριστείδης, ο γιος του Λυσιμάχου, ο επονομαζόμενος κι ως Δίκαιος Αριστείδης.
6. Διακυβέρνηση υπό τον Άρειο Πάγο
Ως τότε λοιπόν έτσι προχώρησε η πόλη, αναπτυσσόμενη σιγά σιγά μαζί με τη δημοκρατία.
Και μετά τα Μηδικά, απέκτησε νέα δύναμη η βουλή του Αρείου Πάγου κι άρχισε να διοικεί την πόλη, χωρίς να λάβει την εξουσία με κάποια επίσημη απόφαση, αλλά μόνο επειδή έγινε αιτία της ναυμαχίας στη Σαλαμίνα. Διότι όταν οι στρατηγοί περιήλθαν σε πλήρη αδυναμία να αντιμετωπίσουν την κατάσταση και κήρυξαν να σώσει ο καθένας τον εαυτό του, ο Άρειος Πάγος βρήκε τους πόρους να μοιράσει από 8 δραχμές στον κάθε πολίτη και παρακίνησε το λαό να επιβιβαστεί στα πλοία.
Γι’αυτό το λόγο λοιπόν οι Αθηναίοι παραχώρησαν στον Άρειο Πάγο την εξουσία κι εκείνη την εποχή η Αθήνα διοικήθηκε καλά. Γιατί σε εκείνη την εποχή και στον πόλεμο διέπρεψε και οι Έλληνες την είχαν σε υπόληψη και κυριάρχησε στη θάλασσα ενάντια στη θέληση των Λακεδαιμονίων.
Προστάτες του δήμου εκείνη την εποχή ήταν ο Αριστείδης, ο γιος του Λυσιμάχου, και ο Θεμιστοκλής ο γιος του Νεοκλή. Ο Θεμιστοκλής διακρινόταν για την ικανότητά του στα πολεμικά, ενώ ο Αριστείδης ασχολούνταν με τα πολιτικά και ξεχώριζε ανάμεσα στους σύγχρονούς του για το αίσθημα δικαιωσύνης του. Γι’αυτό και οι Αθηναίοι χρησιμοποιούσαν τον έναν ως στρατηγό και τον άλλο ως σύμβουλο.
Έτσι μολονότι ήταν αντίπαλοι, διηύθυναν από κοινού την ανοικοδόμηση των τοιχών. Προκειμένου όμως για την αποστασία των Ιώνων από τη συμμαχία των Λακεδαιμονίων, ήταν ο Αριστείδης που την κίνησε εκμεταλλευόμενος την ανυποληψία στην οποία είχαν περιπέσει οι Λακεδαιμόνιοι λόγω του Παυσανία. Γιαυτό και ήταν εκείνος που επέβαλε τους πρώτους φόρους στις πόλεις, δυο χρόνια μετά τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας και πρότεινε στους Ίωνες τον όρκο ότι θα έχουν τους ίδιους φίλους κι εχθρούς με τους Αθηναίους και τον επικύρωσαν ρίχνοντας στο πέλαγος ένα πυρωμένο κομμάτι σίδερο.
Όταν πια τα πράγματα είχαν ανακάμψει και είχαν συγκεντρωθεί πολλά χρήματα, ο Αριστείδης άρχισε να παρακινεί τους πολίτες να γίνουν ηγεμόνες της συμμαχίας κι αφήνοντας τους αγρούς, να εγκατασταθούν στο άστυ. Εκεί, έλεγε, όλοι θα έβρισκαν πόρους ζωής, είτε μετέχοντας σε εκστρατείες, είτε φρορώντας τη χώρα, είτε ασχολούμενοι με τα κοινά. Έτσι θα εξασφάλιζαν την αρχηγία της συμμαχίας. Πείστηκαν οι Αθηναίοι κι αφού κέρδισαν την αρχηγία, άρχισαν να φέρονται πιο δεσποτικά από όλους τους συμμάχους, εκτός από τους Χίους, τους Λέσβιους και τους Σαμίους. Αυτούς τους χρησιμοποιούσαν ως φύλακες της εξουσίας τους αφήνοντάς τους να διατηρούν το προηγούμενο πολίτευμά τους και να εξουσιάζουν όλους τους υπηκόους τους.
Κι έδωσαν στο λαό τα μέσα να ζεί άνετα, όπως τους είχε εισηγηθεί ο Αριστείδης, γιατί από τους φόρους, τους δασμούς και τις συμμαχικές εισφορές συντηρούνταν πολλοί.
7. Η μεταρρύθμιση του Εφιάλτη και η διακυβέρνηση του Περικλή
Έτσι λοιπόν συντηρούταν ο δήμος και η εξουσία του Αρείου Πάγου διατηρήθηκε για περίπου 17 χρόνια, αν και παρακμάζοντας λίγο-λίγο. Και καθώς αυξανόταν η δύναμη του λαού έγινε προστάτης του δήμου ο Εφιάλτης ο γιος του Σωφωνίδη, ο οποίος εκμεταλλευόμενος τη φήμη του ως αδωροδόκητου και δίκαιου στη διαχείριση των κοινών, επιτέθηκε εναντίον της βουλής. Πρώτα από όλα καθαίρεσε πολλούς από τους Αρεοπαγίτες εισάγοντάς τους σε δίκη για τον τρόπο που είχαν διοικήσει. Έπειτα στέρησε από τη βουλή του Αρείου Πάγου όλα τα πρόσθετα προνόμια που την καθιστούσαν θεματοφύλακα του πολιτεύματος και παραχώρησε κάποια από αυτά στη βουλή των 500, άλλα στο δήμο κι άλλα στα δικαστήρια. Σε όλα αυτά συνυπαίτιος στάθηκε ο Θεμιστοκλής.
Με αυτόν τον τρόπο λοιπόν η βουλή των Αρεοπαγιτών έχασε την εποπτεία του πολιτεύματος. Ύστερα όμως σημειώθηκε μεγάλη χαλάρωση του πολιτεύματος λόγω τις προσπάθειας μερικών να γίνουν αρχηγοί το λαού. Γιατί εκείνον τον καιρό οι επιφανείς πολίτες δεν είχαν αρχηγό -ο Κίμων, ο γιος του Μιλτιάδη, ήταν ακόμη νέος-. Και γενικά η διακυβέρνηση της πόλης ασκούνταν χωρίς την προηγούμενη προσοχή στην τήρηση των νόμων.
Μετά από δύο χρόνια, οι πολίτες άκουσαν τον Περικλή κι αποφάσισαν να μην παρέχουν πολιτικά δικαιώματα παρά μόνο σε εκείνους που είχαν και τους δυο γονείς τους Αθηναίους (φασίστας και ο Περικλής;).
Ο Περικλής (από τις λέξεις περί και κλέος δηλαδή o περιτριγυρισμένος από δόξα) ήταν γιός του Ξάνθιππου που ήταν ο επίσης πολιτικός και στρατηγός και της Αγαρίστης από το γένος των Αλκμεωνίδων. Θείος του Περικλή από την πλευρά της μητέρας του ήταν ο Κλεισθένης.
Και ύστερα ανέλαβε την ηγεσία του λαού ο Περικλής και το πολίτευμα έγινε ακόμη πιο δημοκρατικό. Διότι αφαίρεσε μερικές εξουσίες από τον Άρειο Πάγο και παρακίνησε τους πολίτες να στραφούν προς τη ναυτική δύναμη, με αποτέλεσμα να αποκτήσει ο λαός μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και να πάρει όλη την εξουσία στα χέρια του.
Και 49 χρόνια μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας ξέσπασε ο Πελοποννησιακός Πόλεμος κατά τη διάρκεια του οποίου οι πολίτες κλείστηκαν στο άστυ και συνηθισμένος να παίρνει μισθό για τις εκστρατείες αναγκάστηκε θέλοντας και μη, να διοικήσει ο ίδιος την πόλη.
Πρώτος ο Περικλής καθιέρωσε το δικαστικό μισθό για να ανταγωνιστεί τη δημοτικότητα του Κίμωνα. Ο Κίμωνας κέρδιζε τη συμπάθεια με γενναιοδωρίες. Γιατί ο Κίμων διέθετε περιουσία τυράννου κι αφ’ενός διαχειριζόταν λαμπρά τις δημόσιες υποθέσεις κι αφ’ετέρου συντηρούσε πολλούς από τους συνδημότες του: όποιος ήθελε μπορούσε να πηγαίνει σπίτι του και να παίρνει τα απαραίτητα για τις καθημερινές του ανάγκες κι ακόμα τα κτήματα του Κίμωνα ήταν όλα άφρακτα, ώστε να μπορεί όποιος το επιθυμεί να παίρνει τους καρπούς του.
Ο Περικλής, που υστερούσε σε μέσα και παροχές δέχτηκε τη συμβουλή του Δαμωνίδη από την Οία, δηλαδή να δίνει στο λαό αυτά που του ανήκαν μιας και δεν μπορούσε να τον συντέξει εξ’ιδίων. Έτσι καθιέρωσε το δικαστικό μισθό. Όμως το μέτρο αυτό χειροτέρεψε τα πράγματα, επειδή άνθρωποι τυχάρπαστοι προσέρχονταν κάθε φορά στην κλήρωση με μεγαλύτερη προθυμία από τα διακεκριμένα πρόσωπα. Από τότε μάλιστα άρχισε και η δωροδοκία των δικαστών.
Είναι πραγματικά πολλοί εκείνοι που έγραψαν για το δημοκρατικό πολίτευμα της εποχής του Περικλή, αλλά ίσως ο πιο χαρακτηριστικός από όλους, εκείνος που πραγματικά υπήρξε ένας εραστής της δημοκρατίας και θαυμαστής της προσωπικότητας του Περικλή, είναι ο Θουκυδίδης. Ο Επιτάφιός του, είναι φαινομενικά αφιερωμένος στους νεκρούς του πρώτου έτους του Πελοποννησιακού πολέμου, στην πραγματικότητα όμως είναι ένας ύμνος στη δημοκρατία της Αθήνας. Ο ίδιος βέβαια ο ιστορικός, σκιαγραφώντας το πορτρέτο του Περικλή, λέει ότι δημοκρατία λεγόταν βέβαια το πολίτευμα, αλλά στην πραγματικότητα ήταν η εξουσία του πρώτου άντρα της πόλης, του Περικλή. Εκείνου που αγαπούσε πολύ την Αθήνα και που φρόντιζε να την οδηγεί πάντα στο σωστό δρόμο, ακόμη κι αν χρειαζόταν για αυτό να πει στους συμπολίτες του πράγματα που δεν τους άρεσαν και που δεν ήθελαν να ακούσουν. Γιατί τον Περικλή, όπως θα έπρεπε να συμβαίνει με κάθε καλό πολιτικό, δεν τον ενδιέφερε, όπως λέει ο ιστορικός, να κολακεύει το πλήθος, αλλά να υπηρετήσει όσο πιο σωστά μπορούσε την πατρίδα του. Ήταν πραγματικά ένας χαρισματικός ηγέτης, που ήξερε το σωστό και μπορούσε να πείσει το λαό της Αθήνας για αυτό.
Ο Περικλής, διαθέτοντας την επιβολή που αντλούσε από το κύρος του και την πνευματική του υπεροχή και επειδή είχε αποδειχτεί αναμφισβήτητα εντελώς αδωροδόκητος, κρατούσε χωρίς καταναγκασμό το λαό στην εξουσία του δεν ήταν το πλήθος που του επέβαλε τις αποφάσεις, αλλά περισσότερο αυτός το καθοδηγούσε. Και αυτό, γιατί η πολιτική του δύναμη δεν προερχόταν από άπρεπες πηγές, ώστε να νιώθει την ανάγκη να τους μιλά κολακευτικά, αλλά το κύρος του τού έδινε τη δυνατότητα να λέει σε ορισμένα θέματα τα αντίθετα, ώστε να προκαλεί την οργή τους. Έτσι, όποτε αντιλαμβανόταν ότι από υπερβολική αλαζονεία που δεν ταίριαζε στην περίπτωση έδειχναν θρασύτητα, με τις δημηγορίες του τους τιθάσευε ώστε να φοβηθούν. Κι όταν πάλι τους έπιανε παράλογος φόβος, αναστήλωνε ξανά το ηθικό τους. Λοιπόν, το όνομα του πολιτεύματος ήταν βέβαια δημοκρατία, όμως την εξουσία στην πραγματικότητα ασκούσε ο πιο άξιος πολίτης.
Και για όσο ο Περικλής ήταν προστάτης του δήμου τα πράγματα πήγαιναν καλύτερα, όταν πέθανε όμως ο Περικλής, έγιναν πολύ χειρότερα.
Ο Αριστοτέλης, στα Πολιτικά του, αναφερόμενος στα είδη της δημοκρατίας, λέει ότι υπάρχει μια μορφή δημοκρατίας, στην οποία υπέρτατη αρχή είναι ο νόμος, ενώ σε άλλο είδος, υπέρτατη αρχή είναι ο λαός. Σχετικά με αυτό το δεύτερο είδος αναφέρει:
«είναι η περίπτωση κατά την οποία τα ψηφίσματα έχουν μεγαλύτερη ισχύ από το νόμο αυτό συμβαίνει στην πόλη όταν υπάρχουν και δρουν δημαγωγοί. Στις δημοκρατικές πόλεις που κυβερνιούνται κατά το νόμο, δεν κάνει ποτέ την εμφάνισή του ο δημαγωγός, αλλα είναι οι άριστοι πολίτες που έχουν την πρωτοκαθεδρία. Οι δημαγωγοί κάνουν την εμφάνισή τους εκεί όπου οι νόμοι δεν αποτελούν την υπέρτατη αρχή».
Ένα σωστό δημοκρατικό πολίτευμα πρέπει να φροντίζει για το κοινό καλό, αναγνωρίζοντας και προστατεύοντας συγχρόνως τα δικαιώματα του ανθρώπου – πολίτη του. Αν η Αθήνα κατάφερε να φτάσει σε τέτοιο σημείο ακμής την εποχή του Περικλή ήταν γιατί η σχέση πόλης-πολίτη ήταν αλληλένδετες. Ένας υπεύθυνος και σωστά διαμορφωμένος πολίτης τοποθετεί το καλό του συνόλου πάνω από το δικό του συμφέρον, επειδή καταλαβαίνει ότι αν το σύνολο δεν ευημερεί, μακροπρόθεσμα ούτε ο ίδιος θα ευημερεί. Και πάνω από όλα καταλαβαίνει ότι η δική του συμβολή είναι σημαντικότατη.
Η δημοκρατία χρειάζεται υπεύθυνους πολίτες. Πολίτες που να αναλαμβάνουν το μερίδιο της ευθύνης τους για όσα γίνονται, πολίτες που καταλαβαίνουν ότι δεν έχουν μόνο δικαιώματα αλλά και υποχρεώσεις και που κατανοούν σωστά το πνεύμα του εθελοντισμού σαν μια ανιδιοτελή προσφορά προς την κοινωνία. Πολίτες με ευρύτητα πνεύματος, απαλλαγμένους από φανατισμό, που ξέρουν να σέβονται την προσωπικότητα του διπλανού τους και να του αναγνωρίζουν το δικαίωμα να είναι διαφορετικός από αυτούς. Και από την άλλη μεριά, η πολιτεία οφείλει να σέβεται τους πολίτες της και να φροντίζει για το καλό όλων. Να δίνει σε όλους χωρίς διάκριση το δικαίωμα να μορφωθούν και να αναπτυχθούν ως προσωπικότητες. Να παρέχει ευκαιρίες για όλους και να στηρίζεται στην αξιοκρατία. Καθένας έχει μια θέση, ανεξάρτητα από το ποια είναι αυτή, στην οποία μπορεί να αποδώσει καλύτερα και να προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο.
Το αθηναϊκό πολίτευμα όπως είχε διαμορφωθεί την εποχή του Αριστοτέλη
Το τέλος της αθηναϊκής Δημοκρατίας
Μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου οι Αθηναίοι δημιούργησαν αντι-μακεδονικό συνασπισμό με την ελπίδα της απελευθέρωσης. Περιέργως σε αυτή την κρίσιμη καμπή για την ιστορία της δημοκρατίας, στρατηγός του εγχειρήματος ήταν ο Λεωσθένης, δηλαδή το σθένος του λαού. Η πρώτη μάχη μεταξύ Λεωσθένους και Αντιπάτρου δίδεται στις Θερμοπύλες με νικητές τους Αθηναίους. Όμως τελικά ηττούνται από τον ανώτερο μακεδονικό στρατό του Αντίπατρου κι αποδέχονται βαρείς όρους.
Τον Οκτώβρη του 322 π.Χ. εγκαθίσταται μακεδονική φρουρά στη Μουνιχία, καταλύεται η δημοκρατία και επιβάλλεται τιμοκρατία, δηλαδή να θεωρούνται πολίτες της Αθήνας οι έχοντες περιουσία τουλάχιστον 2.000 αττικών δραχμών.
Οι διώξεις των Δημοκρατικών Αθηναίων ήταν ανηλεείς. Ο Δημοσθένης που είχε κληθεί από την εξορία για να βοηθήσει την Αθήνα στις δύσκολες αυτές στιγμές πίνει δηλητήριο για να γλιτώσει τα φριχτά βασανιστήρια. Στον Υπερείδη ακρωτηριάζουν τη γλώσσα και εν συνεχεία τον θανατώνουν. Όλοι οι γνωστοί δημοκρατικοί διώκονται και θανατώνονται σε όλη την Ελληνική επικράτεια.
Την δημοκρατία την γεννούσε ο φτωχός Αθηναϊκός λαός. Ο Αντιπάτρος εκπάτρισαν μία ολόκληρη κοινωνική τάξη, τους Θήτες στα έλη της Θράκης.
Η δημοκρατία των Αθηναίων, η πολιτεία των απλών πολιτών είχε πεθάνει για πάντα.
Η Ρωμαϊκή Δημοκρατία
Κατά το δεύτερο μισό του 6ου αιώνα π.Χ. η Ρώμη ήταν μια αριστοκρατική κοινότητα ελεύθερων χωρικών, με πληθυσμό περίπου 150.000 πολιτών που ήταν σχεδόν εξ’ολοκλήρου διασκορπησμένοι ανά την ύπαιθρον χώρα και ήταν διαιρεμένοι σε 17 αγροτικά διαμερίσματα (αγροτικές φυλές).
Η κοινότητα σύμφωνα με τις παραδόσεις διαιρείται σε ευγενής και κοινούς πολίτες. Οι ευγενής ονομάζονται πατρίκιοι, ενώ οι απλοί πολίτες πληβείοι. Οι δούλοι και οι ξένοι δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα όπως ακριβώς και στην Ελλάδα. Το ρωμαϊκό όμως πολίτευμα διέφερε από τα ελληνικά πολιτεύματα κατά το ότι μεγάλο μέρος της εξουσίας ήταν συγκεντρωμένο στα χέρια της συγκλήτου.
Τα μέλη της συγκλήτου δεν ήταν σώμα που αποτελείτω από μέλη κληρονομικά, ούτε όμως κι απευθείας αντιπροσωπευτικό και αιρετό. Κατά την παλαιότερη περίοδο διορίζονταν από την τάξη των πατρικίων, όσο υπήρχε βασιλιάς από το βασιλιά, ενώ μετά την έξωση των βασιλέων, διορίζονταν από τους δύο υπάτους.
Αρχικά λοιπόν, μόνο οι πατρίκιοι μπορούσαν να εκλέγονται ύπατοι ή συγκλητικοί. Η συμμετοχή των πολιτών στην κυβέρνηση συνίστατω στην εκλογή των υπάτων κι άλλων δημόσιων λειτουργών. Οι ψήφοι τους όμως δεν είχαν την ίδια αξία με αυτή των πατρικίων, αλλά είχαν αρκετή βαρύτητα για να αναγκάζει πολλούς από τους πατρικίους να δείξουν κάποιο ενδιαφέρον για τα παράπονα των πληβείων.
Επίσης οι πληβείοι δεν ελάμβαναν καθόλου γη από αυτή που επρόκειτω να κατακτηθεί, αλλά τη μοίραζαν μεταξύ τους οι πατρίκιοι.
Τρία είδη πιέσεως ανάγκαζαν τους πατρίκιους να δεχθούν τους πληβείους να συμμετάσχουν στην κυβέρνηση και να λαμβάνουν μεγαλύτερη μερίδα από τα αγαθά που έρχονταν στη Ρώμη:
- Γενικά πληβείοι βρίσκονταν κάτω από τρομερή ανεργία. Δυο φορές λοιπόν απείλησαν οι πληβείοι ότι θα φύγουν από την πόλη κι οτί θα ιδρύσουν άλλη μόνοι τους, στην άνω πλευρά του Τίβερη. Και τις δυο φορές η απειλή αποδείχθηκε αποτελεσματική.
- Η απειλή εγκαθιδρύσεως τυραννίας στα πρότυπα του Πεισίστρατου στην Αθήνα. Δηλαδή, να στηρίξουν οι πληβείοι κάποιον φιλόδοξο άντρα και να τον ανεβάσουν στην εξουσία. Αυτή την απειλή οι πατρίκιοι κατόρθωναν να την παρακάμπτουν όταν επιτηδείως υποχωρούσαν εως ένα σημείο στις απαιτήσεις των πληβείων, τόσο όσο χρειαζόταν για να τους εκτονώσουν.
- Κάποιους από τους ίδιους τους πατρικίους ήταν αρκετά προνοητικοί, ώστε να επιμένουν στην ανάγκη συνδιαλλαγής με τους πληβείους.
Το 494 π.Χ. έγινε μεγάλη απεργία στη Ρώμη. Μετά τον πόλεμο κατά των λατίνων, η πίεση για τα χρέη έγινε ανυπόφορη και οι πληβείοι έβλεπαν με αγανάκτηση τους φίλους τους που είχαν υπηρετήσει επανειλλημένως με γενναιότητα για την πόλη στις λεγεώνες, να ρίχνονται δέσμιοι στις φυλακές και να περιέρχονται σε κατάσταση δουλείας μετά από απαίτηση των πατρίκιων δανειστών τους.
Τότε επέστρεψαν νικητές οι λεγεωνάριοι από τον πόλεμο ενάντια στους Ουολόκους και αρνήθηκαν να υπακούσουν τους υπάτους κι αποχώρησαν με τάξη προς το Ιερό Όρος, άνω του Τίβερη. Εκεί ετοιμάζονταν να ιδρύσουν νέα πόλη, αφού στην παλιά τους αρνούνταν τα δικαιώματα του πολίτη. Τότε οι πατρίκιοι ταράχτηκαν κι αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν. Και τότε οι πληβείοι επανήλθαν στη Ρώμη επανήλθαν στη Ρώμη κι ανέλαβαν προνόμιο ιδρύσεως δικών τους αρχών, των δημάρχων και των αγορανόμων.
Το 486 π.Χ. εκλέχθηκε ύπατος ο Σπούριος Κάσσιος, ο οποίος πρότεινε τον αγροτικό νόμο, βάσει του οποίου μέρος της δημόσιας γης θα αναδιανέμετω στους φτωχούς πληβείους. Αλλά το επόμενο έτος κατηγορήθηκε πως απέβλεπε στη βασιλεία και καταδικάστηκε σε θάνατο και φυσικά ο νόμος του ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΕΦΑΡΜΟΣΘΕΙ.
Ακολούθησε μακρά περίοδος αγώνων των πληβείων για να καταγραφούν οι νόμοι, ώστε να μην είναι πλέον υποχρεωμένοι να εμπιστεύονται τους πληβείους, που τους μετέβαλαν κατά βούληση, ανάλογα με την περίσταση. Έτσι το 450 π.Χ. δημοσιεύθει η δωδεκάδελτος, που αποτέλεσε τη βάση του ρωμαϊκού δικαίου.
Μετά τη λεηλασία της Ρώμης από τους Γαλάτες το 390 π.Χ. ο Μάρκος Μάνλιος που ήταν ο διοικητής του καπιτωλείου (που σώθηκε από τις φωνές των χήνων – κι άλλα τέτοια ρωμαϊκά παραμύθια) αναδείχτηκε λαϊκός αρχηγός και δαπάνησε την περιουσία του για να ελευθερώσει τους κρατουμένους από τα χρέη. Τότε η σύγκλητος τον κατηγόρησε για τυραννικές διαθέσεις και τον καταδίκασε σε θάνατο για προδοσία κατά της Ρώμης.
Το 376 π.Χ. ο Λικίνιος, ένας από τους 10 δημάρχους υπέβαλε προς ψήφιση τις εξής προτάσεις:
- Κανένας ρωμαίος πολίτης να μην μπορεί να κατέχει γη πέραν μιας ορισμένης έκτασης
- Να εξοφληθεί μόνο το δανεισθέν κεφάλαιο κι όχι οι τόκοι πάνω σε αυτό, οι οποίοι και πρέπει να διαγραφούν.
- Στο εξής ένας από τους δυο υπάτους να είναι πληβείος.
Οι προτάσεις αυτές δημιούργησαν 10-ετή πάλη και οι πληβείοι έθεσαν σε εφαρμογή τη δύναμή τους, δηλαδή σταματούσαν την κρατική μηχανή με απανωτά veto των αντιπροσώπων τους (δημάρχων). Τότε λοιπόν, όπως συνήθιζαν να κάνουν οι Ρωμαίοι σε έκτατες περιστάσεις, οι πατρίκιοι διόρισαν κι επέλεξαν τον Κάμιλλο (σπουδαίο στρατηγό που είχε κυριεύσει τους Βήιους από τους Ετρούσκους). Σκοπός των πατρικίων προφανώς ήταν να συντίψουν το Λυκίνιο και τα αιτήματά του. Αλλά ο Κάμιλλος αποδείχτηκε άνθρωπος συνετώτερος από τους υποστηρικτές του και κατόρθωσε να επιτύχει σύμβαση μεταξύ των δύο πλευρών και τα περισσότερα αιτήματα των πληβείων τους παραχωρήθηκαν το 376 π.Χ.
Ύστερα ο Κάμιλλος παραιτήθηκε από δικτάτορας κι αφιέρωσε ναό στην Ομόνοια. Από εκεί και ύστερα η πάλη μεταξύ των τάξεων χαλάρωσε, επειδή η ρώμη άρχισε να μεγαλώνει και να μπορούν οι πληβείοι να αυξάνουν κι αυτοί την περιουσία τους.
Με τη σύμβαση του Καμίλλου τέθηκε τέρμα στις εσωτερικές διαμάχες και η Ρώμη αφέθηκε ελεύθερη να εξαπλωθεί στον κόσμο. Η σύμβαση αυτή αποτέλεσε οδηγό για την εξωτερική πολιτική της Ρώμης, που στο εξής αφομοίωνε ξένους με την ίδια σχεδόν ευκολία όπως και στο εσωτερικό της.
Έτσι πολλές πόλεις έγιναν ρωμαϊκές με δικαίωμα ψήφου στην κυβέρνηση, με δικαίωμα να πατρεύονται και να εμπορεύονται στη Ρώμη, χωρίς όμως να είναι τέλειοι πολίτες. Από την ανάγκη αυτή εξυπηρέτησης των πολιτών τους, δημιούργησαν συγκοινωνιακό δίκτυο. Η πρώτη από τους δρόμους αυτούς ήταν η Αππία οδός.
Υπήρχαν δύο μέσα γνωστά στον τότε γνωστό κόσμο, τα οποία θα επέτρεπαν στη λαϊκή κυβέρνηση της Ρώμης να εξελιχθεί παραπέρα από το σημείο στο οποίο είχε φτάσει:
- Πρώτον, δεν έκαναν χρήση της τυπογραφίας, για να ενημερώνουν τις μακρυνές πολιτείες για τις πολιτικές εξελίξεις στη Ρώμη.
- Δεύτερον, μια ιδέα που οφείλετε κυρίως στους Άγγλους, το αντιπροσωπευτικό σύστημα. Δηλαδή θα μπορούσαν να φτιάξουν μια συνέλευση αντιπροσώπων για να κρατούν το ενδιαφέρον των μακρυνών πολιτείων και να δίνουν την εντύπωση στους κατοίκους τους ότι συμμετέχουν κι αυτοί στην εξουσία.
Παρόλαυτά όμως, η ρωμαϊκή σύγκλητος ήταν σχεδόν αχαλίνωτη, γιατί ούτε υπό την εκκλησία, ούτε υπό των δημάρχων των πληβείων δεν μπόρεσε να βρεθεί κάτω από νόμιμους περιορισμούς. Τα συμφέροντα των μελών της ήταν πολλές φορές αντίθετα προς αυτά των πολιτών και για πολλές γενιές ο λαός βρισκόταν σε αδυναμία να εκφράσει τη δυσαρέσκειά του προς την ολιγαρχία που τον κυβερνούσε.
Η διακυβέρνηση λοιπόν μεγαλύτερης πολιτείας από τον ίδιο το λαό σε ολόκληρη την Ιταλία είχε ουσιατικά αποτύχει πριν καν ακόμα ξεκινήσει ο πρώτος Καρχηδονιακός πόλεμος.
Σύγκριση αθηναϊκής δημοκρατίας με ρωμαϊκή
Δεν τίθεται θέμα σύγκρισης. Η ρωμαϊκή αριστοκρατία φάνηκε πολύ κατώτερη της ελληνικής. Ουδέποτε δέχθηκε τις μετραρρυθμίσεις που εκπρόσωποι των πληβείων που τους πρότειναν όσο δίκαιες κι αν ήταν αυτές. Αντίθετα οι Αθηναίοι αριστοκράτες, επέλεξαν ένα πιο συνετό δρόμο. Επέλεξαν ανθρώπους σοφούς ως διαιτητές και σεβάστηκαν την κρίση τους. Δεν δολοφονούσαν – εξόριζαν. Όλα αυτά καταλήγουν στο ότι είναι θέμα ηθικής. Μια ηθική που περίσσευε στην Ελλάδα κι έλλειπε σε μεγάλο βαθμό από τους ρωμαίους συγκλητικούς.
Επίσης οι τεχνικές ελέγχου των πληβείων από τους συγκλητικούς, ομοιάζουν πού περισσότερο με αυτές που χρησιμοποιούν οι σύγχρονοί τους από ότι αυτές των αθηναίων. Κι αυτό συμβαίνει γιατί η ηθική τους είναι πολύ εγγύτερη με των σημερινών πολυεθνικών συμφερόντων. Αλλά και πολύ καλύτερη αν το σκεφτούμε καλύτερα γιατί τουλάχιστον έχουν ένα κέντρο, τη Ρώμη, και φροντίζουν γι’αυτό…
Η Προεδρευομένη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία της σύγχρονης Ελλάδας
Το Πολιτικό σύστημα της Ελλάδας είναι Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία, με τον Πρωθυπουργό ως αρχηγό της κυβέρνησης και πολυκομματικό σύστημα. Η νομοθετική εξουσία ανήκει στην κυβέρνηση και στη Βουλή των Ελλήνων.
Εκτελεστική εξουσία
Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέγεται από τους Βουλευτές με πενταετή θητεία , με μέγιστο 2 θητείες. Όταν λήγει η προεδρική θητεία, η Βουλή ψηφίζει για να εκλέξει νέο Πρόεδρο. Στις πρώτες 2 ψηφοφορίες απαιτείται πλειοψηφία ⅔ (200 ψήφοι). Στην 3ηκαι τελική ψηφοφορία απαιτούνται 3/5 των Βουλευτών (180 ψήφοι). Αν και η τρίτη ψηφοφορία αποβεί άκαρπη, η Βουλή λύεται και ο τελευταίος Πρόεδρος κηρύσσει βουλευτικές εκλογές εντός 30 ημερών. Ο Πρόεδρος έχει στη διάθεσή του επίσης κάποιες έκτακτες εξουσίες, οι οποίες πρέπει να υπογραφούν από τον αντίστοιχο Υπουργό. Οι αλλαγές στο Σύνταγμα του 1986 περιόρισαν τις εξουσίες του Προέδρου. Συνεπώς ο Πρόεδρος δεν μπορεί πλέον να λύσει το Κοινοβούλιο, να απολύσει την Κυβέρνηση, να παύσει άρθρα του Συντάγματος ή να κηρύξει κατάσταση πολιορκίας, χωρίς την αντίστοιχη υπογραφή του Πρωθυπουργού ή του αντίστοιχου Υπουργού. Για να κηρύξει δημοψήφισμα χρειάζεται την έγκριση της Βουλής.
Ο Πρωθυπουργός είναι συνήθως ο αρχηγός του κόμματος που ελέγχει την απόλυτη πλειοψηφία των Βουλευτών. Αν κανένα κόμμα δεν έχει την απόλυτη πλειοψηφία της Βουλής, ο Πρόεδρος δίνει στον αρχηγό του κόμματος με τη σχετική πλειοψηφία διερευνητική εντολή, δηλαδή του δίνει εντολή να εξετάσει αν σε συνεργασία με άλλα κόμματα μπορεί να σχηματίσει κυβέρνηση που να μπορεί να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης της Βουλής. Σύμφωνα με το Σύνταγμα, ο Πρωθυπουργός διαφυλάττει την ενότητα της κυβέρνησης και κατευθύνει τις δραστηριότητες αυτής. Είναι το ισχυρότερο πρόσωπο του ελληνικού πολιτικού συστήματος και προτείνει στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας το διορισμό ή την παύση των Υπουργών.
Ο ελληνικός κοινοβουλευτισμός βασίζεται στην αρχή της δεδηλωμένης, που αφορά στη δεδηλωμένη εμπιστοσύνη της Βουλής στον Πρωθυπουργό και τους/τις Υπουργούς του. Συνεπώς ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας πρέπει να διορίσει για Πρωθυπουργό πρόσωπο που θα λάβει την ψήφο εμπιστοσύνης των Βουλευτών (δηλαδή 151 ψήφους). Η Κυβέρνηση μπορεί ανά πάσα στιγμή να ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή: αντιστρόφως, ένας αριθμός Βουλευτών μπορεί να ζητήσει «πρόταση μομφής». Οι δύο αυτές διαδικασίες συμβαίνουν σπανίως στην πράξη, και το αποτέλεσμα είναι συνήθως προβλέψιμο, καθώς φαινόμενα κομματικής απειθαρχίας είναι ιδιαίτερα σπάνια.
Το Υπουργικό Συμβούλιο περιλαμβάνει όλους τους Υπουργούς, οι οποίοι διορίζονται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας μετά από πρόταση του Πρωθυπουργού.
Νομοθετική εξουσία
Η Βουλή των Ελλήνων εκλέγεται με καθολική ψηφοφορία όλων των πολιτών άνω των 18 ετών. Έχει 300 μέλη που εκλέγονται σε 4-ετή θητεία με σύστημα ενισχυμένης αναλογικής σε 48 πολυεδρικές εκλογικές περιφέρειες, 8 μονοεδρικές εκλογικές περιφέρειες και ένα ψηφοδέλτιο επικρατείας. 288 από τους 300 Βουλευτές εκλέγονται απευθείας από το λαό, καθώς οι πολίτες μπορούν να δηλώσουν την προτίμησή τους «σταυρώνοντας» το όνομα του/της Βουλευτή στο ψηφοδέλτιο. Οι υπόλοιπες 12 θέσεις εκλέγονται από ψηφοδέλτια επικρατείας ξεκινώντας από την κορυφή του κάθε ψηφοδελτίου και με βάση το ποσοστό της ψήφου που το αντίστοιχο κόμμα έλαβε στις εκλογές.
Ο παρών εκλογικός νόμος ορίζει ένα πολύπλοκο σύστημα ενισχυμένης αναλογικής εκπροσώπησης που δεν ευνοεί τη δημιουργία μικρών κομμάτων και επιτρέπει κοινοβουλευτική πλειοψηφία ακόμη και αν το πρώτο σε ψήφους κόμμα δεν έλαβε την απόλυτη πλειοψηφία της λαϊκής ψήφου. Το κάθε κόμμα πρέπει να λάβει τουλάχιστον 3% της ψήφου για να εκλέξει Βουλευτές. Το πρώτο σε ψήφους κόμμα έχει τη δυνατότητα βουλευτικής πλειοψηφίας (151 Βουλευτές), αρκεί να λάβει τουλάχιστον το 41% της λαϊκής ψήφου. Το σύστημα αυτό ενισχύει την κυβερνητική σταθερότητα.
Ο εκλογικός νόμος μπορεί να αλλάξει με απλή κοινοβουλευτική πλειοψηφία, ενώ ο νέος εκλογικός νόμος δεν εφαρμόζεται στις επόμενες εκλογές αλλά στις μεθεπόμενες, εκτός αν (ο νόμος) ψηφιστεί από πλειοψηφία ⅔ των Βουλευτών.
Δικαστική εξουσία
Η δικαστική εξουσία στην Ελλάδα χωρίζεται σε πολιτικά, ποινικά και διοικητικά δικαστήρια.
Στην ελληνική δικαιοσύνη υπάρχουν τρία ανώτατα δικαστήρια: ο Άρειος Πάγος, το Συμβούλιο της Επικρατείας και το Ελεγκτικό Συνέδριο. Τα δικαστήρια αυτά αποτελούνται από επαγγελματίες δικαστές, που έχουν αποφοιτήσει από την Εθνική Σχολή Δικαστικών Λειτουργών. Οι πρόεδροι και αντιπρόεδροι των τριών ανώτατων δικαστηρίων επιλέγονται από το Υπουργικό Συμβούλιο μεταξύ των εν ενεργεία μελών του κάθε ανώτατου δικαστηρίου.
[πηγή μου για το κυνοβουλευτικό μας σύστημα ήταν η βλακο-pedia για να είμαστε «αντικειμενικοί»]
Και πού είναι το πρόβλημα;
Δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα. Μην πανικοβάλεσε. Έχουμε δημοκρατία. Υπάρχουν απλά μερικές διατάξεις που καλό είναι να τις έχεις στο μυαλό σου. Όπως:
- Με πλειοψηφία 151 βουλευτών αλλάζουν τα σύνορα της χώρας.
- Με πλειοψηφία 151 βουλευτών ξένα στρατεύματα εγκαθίσταται στη χώρα.
- Με πλειοψηφία 180 βουλευτών εκχωρούνται συνταγματικές αρμοδιότητες σε διεθνή όργανα.
- Με πλειοψηφία 151 βουλευτών γίνεται περιορισμός της εθνικής κυριαρχίας.
- Απαγορεύεται πρόταση νόμων από τους πολίτες που δεν είναι Βουλευτές ή μέλη της κυβέρνησης.
- Απαγορεύονται δημοψηφίσματα με πρωτοβουλία πολιτών.
- Μόνο η Βουλή αναθεωρεί το Σύνταγμα.
- Η κάθε κυβέρνηση μπορεί να αλλάξει όπως θέλει τον εκλογικό νόμο.
- Η κάθε κυβέρνηση μπορεί να αλλάξει όπως θέλει το νόμισμα της χώρας.
Και φυσικά ο νόμος περί ευθύνης υπουργών που ψηφίστηκε τον Απρίλιο του 2011 επί επί υπουργού Δικαιοσύνης Χάρη Καστανίδη προβλέπει τη δυνατότητα, η Βουλή να αναθέσει σε Τριμελές Γνωμοδοτικό Συμβούλιο, τον νομικό έλεγχο των στοιχείων της κατηγορίας και την αξιολόγηση της βασιμότητας τους.
Ειδικότερα, σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις, η πρόταση για άσκηση ποινικής δίωξης υποβάλλεται από 30 τουλάχιστον βουλευτές με συγκεκριμένη αναφορά στα στοιχεία της αξιόποινης πράξης και μνεία των διατάξεων που παραβιάστηκαν.
Η Βουλή πάντως, μπορεί, αφού έχει υποβληθεί το αίτημα για τη σύσταση Επιτροπής Προκαταρκτικής εξέτασης, να αποφασίσει με πλειοψηφία 151 ψήφων την ανάθεση της υπόθεσης στο Τριμελές Γνωμοδοτικό Συμβούλιο που αποτελείται από έναν αντιεισαγγελέα του Αρείου Πάγου και δύο εισαγγελείς. Εντός ορισμένης προθεσμίας θα πρέπει να παραδοθεί η γνωμοδότηση του Συμβουλίου στον πρόεδρο της Βουλής.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Αυτές είναι μερικές μόνο από τις τρύπες που έχει το υπάρχον σύνταγμα. Και φυσικά το πολίτευμα μόνο δημοκρατία δεν είναι. Υπάρχει μια γλάστρα, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Υπάρχει μια υπερεξουσία, ο Πρωθυπουργός και υπάρχουν και οι επιλογές του, δηλαδή οι υπουργοί του. Κανένας έλεγχος δεν ασκείται πέραν της διορισμένης δικαστικής αρχής από τον εκάστοτε πρωθυπουργό. Απουσιάζει παντελώς η έννοια του ελέγχου από τους απλούς πολίτες, πόσο μάλλον η έννοια της τυχαίας επιλογής πολιτών σε οποιαδήποτε εξουσία.
Το κοινοβουλευτικό μας σύστημα είναι μια κλωνοποίηση του αγγλικού τύπου κοινοβουλευτισμού με διάφορες παραμετροποιήσεις για να ταιριάξει με τα δεδομένα του κρατιδίου-προτεκτοράτου που ονομάζεται Ελλάδα. Κατά «περίεργο τρόπο», το ίδιο κοινοβουλευτικό σύστημα υπάρχει σε όλες σχεδόν τις «πολιτισμένες χώρες» και είναι αυτό που επιτρέπει στα πολυεθνικά κεφάλαια να εξαγοράζουν με νόμιμο τρόπο επιρροή ή μερίδιο επιρροής όποτε αυτά κρίνουν συμφέρον. Οι χώρες που δεν έχουν αυτού του τύπου κοινοβουλευτικής δομής, χαρακτηρίζονται από τον προπαγανδιστικό τύπο λίγο-πολύ ως καθυστερημένες ή χώρες που υποθάλπτουν την τρομοκρατία ή έχουν τυραννικό καθεστώς.
Άρα λοιπόν δημοκρατία στις μέρες μας είναι οι ίσες ευκαιρίες που έχει το πολυεθνικό κεφάλαιο να ελέγξει τις πολιτικές κι άλλες εξελίξεις στο κρατίδιο που έχει ένα τύπου-κοινοβουλευτικό σύστημα. Απλά και όμορφα. Οι πολιτικοί αρχηγοί επιλέγονται και διαμορφώνονται σε συγκεκριμένα κολλέγια, ύστερα συστήνονται στο κοινό μέσω της παγκόσμιας αποβλάκωσης, της τηλεόρασης, παίζει ένα ρόλο κομμένο και ραμμένο στα μέτρα του και τελικά οδηγείται σε μιας μορφής εξουσίας, στην πραγματικότητα μια μαριονέτα αυτών που πραγματικά των ανέθρεψαν και διαμόρφωσαν. Γι’αυτό βλέπουμε σε ολόκληρο τον κόσμο να κυριαρχούν πολιτικά ανδρείκελα, κενοί άνθρωποι, κλόουν -στην κυριολεξία μάλιστα κάποιες φορές- . Γι’αυτό είναι τόσο αμόρφωτοι. Γι’αυτό είμαστε κι εμείς τόσο αμόρφωτοι. Για να παίζει ο καθένας το ρόλο του και οι αντιδράσεις του να είναι τόσο περιορισμένες και μυωπικές, που αμέσως να ελέγχονται.
Τέλος να κάνω μερικές παρατηρήσεις για τα δημοκρατικά πολιτεύματα στην αρχαιότητα. Βλέπουμε καθαρά πως στην αρχαία Αθήνα, το πολίτευμα εξελισσόταν και μεταβαλλόταν με τη συμβολή κάθε φορά ενός άλλου σπουδαίου άντρα. Ο οποίος δεν κοιτούσε τα συμφέροντα της τάξης του και μόνο. Αναζητούσε το δίκαιο. Αναζητούσε μια ισορροπία μεταξύ του δικαίου του απλού λαού και του δικαίου των ευγενών. Γιατί έχουν και οι δύο πλευρές ΠΑΝΤΑ κάποιο δίκαιο. Ο Σόλωνας παράδειγμα άφησε και τις δυο παρατάξεις δυσαρεστημένες, γιαυτό ήταν και σοφός. Έπαιξε το ρόλο του διαιτητή, με την αρχαιοελληνική έννοια. Κι ενώ οι ευγενής περίμεναν πως λόγω καταγωγής θα τους ευνοήσει, δεν το έκανε. Το ίδιο όμως κι απέναντι στους απλούς πολίτες, στους οποίους κι ανήκε από άποψης εισοδήματος…
Δεν είναι λοιπόν ταξική η πάλη. Ταξική με την έννοια του ανήκω σε μια κοινωνική τάξη άρα ντε και καλά θα την αντιπροσωπεύσω και όλες οι άλλες τάξεις είναι εχθροί μου. Είναι θα έλεγα μια παλινδρόμηση της εξουσίας από το λαό στους ευγενής και τούμπαλιν εως ότου βρεθεί η χρυσή τομή … το δίκαιο. Ζητούμενο πρέπει να είναι το δίκαιο. Κι αυτή η αναζήτηση έχει και την ηθικοπλαστική της πλευρά για τον πολίτη. Αυτό λοιπόν θα απελευθερώσει τον άνθρωπο μια και καλή. Η επαναφορά του στην ηθική και η αναζήτηση του δικαίου.
Μεγαλύτερη αυταπάτη από το να έχουμε καθαρά οικονομικά αιτήματα, ταξικά όπως έχουν επικρατήσει να τα λέμε, δεν υπάρχει. Να παλεύουμε μόνο για την κατάληψη των πλουτοπαραγωγικών μέσων, να θεωρούμε πως έτσι πολεμάμε τους εξουσιατές μας … αυτό είναι απλά μια μυωπική και περιορισμένη ματιά στα πράγματα. Πρέπει να ζητάμε πολιτικά δικαιώματα. Πρέπει να απαιτήσουμε οι πολίτες να συμμετέχουν στη διακυβέρνηση της πολιτείας. Πρέπει να απαιτήσουμε ΠΑΙΔΕΙΑ και ΓΝΩΣΗ για να είμαστε σε θέση να κρίνουμε τί είναι καλό και δίκαιο για την πολιτεία μας.
Τί είναι πιο επικίδυνο για το αφεντικό σου αλήθεια: να του κλείσεις το εργοστάσιο για 20 μέρες ή να καθίσεις απέναντί του στο διοικητικό συμβούλιο με ίση ψήφο;
Πώς θα αλλάξει ο κόσμος;
Ένας είναι ο τρόπος και είναι χαραγμένος εδώ και αιώνες εκεί που ξεχνάμε να κοιτάξουμε, γιατί έχουμε πέσει με τα μούτρα στην τηλεόραση και στο νέο i-pad:
Μαθαίνοντας τον εαυτό σου μπορείς να τον αλλάξεις. Αλλάζοντας τη συνείδησή σου, αλλάζεις και τη συμπεριφορά σου. Αλλάζοντας τη συμπεριφορά σου, επηρεάζεις και τους γύρω σου. Τους επηρεάζεις είτε το θέλουν είτε όχι. Αυτή είναι η πηγή της αλλαγής. Ο εαυτός σου. Οπότε μη ζητάς να σε λυπηθεί ο Παπαδήμος, άλλαξε τη συνείδησή σου κι ο Παπαδήμος θα εξαφανιστεί… κι εκεί που έβλεπες τοίχο θα βλέπεις πόρτα κι εκεί που έβλεπες αδιέξοδο θα είναι ένα παράθυρο, μια άλλη ματιά στον έξω κόσμο που θα σε βοηθήσει να καταλάβεις τη θέση σου στο λαβύρινθο. Ο Θησέας είχε το νήμα της Αριάδνης για οδηγό. Βρες το αόρατο αυτό νήμα … μέσα σου κι ακολούθησέ το μέχρι το τέλος…
Και μια τελευταία παρότρυνση: ΔΙΑΒΑΣΕ ΤΟ ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ χωρίς τις συκοφαντικές ταμπέλες που του έχουν κολήσει. Επίσης διαβάστε τις δελφικές εντολές.
Ε.ΠΑ.Μ. Πάτρας 
[…] epam-patras […]