Σημείωση Ε.ΠΑ.Μ. Πάτρας: Αυτή τη στιγμή διεξάγεται ένας πόλεμος για το οικόπεδο «Ελλάδα». Αυτό που ήταν μέχρι στιγμής τσιφλίκι των ντόπιων νταβατζήδων, αλλάζει χέρια καθώς η διεθνής ολιγαρχία επιδιώκει να βάλει χέρι στον τόπο μας. Αυτό που ακολουθεί, πέρα από τον υπόγειο πόλεμο για το ποιος θα επικρατήσει, είναι δημοσιεύματα που βάλουν εκατέρωθεν. Στο ακόλουθο σημερινό άρθρο του Reuters, τα ξένα παπαγαλάκια επιτίθενται τόσο στους ντόπιους πουλημένους συναδέλφους τους, όσο και στους, κατ’ όνομα «έλληνες», ολιγάρχες που λυμαίνονται τη χώρα.
Ειδική έκθεση: Το τρίγωνο της εξουσίας στην Ελλάδα
Ένα πλέγμα από μέσα μαζικής ενημέρωσης, επιχειρήσεις και πολιτικούς, βρίσκεται πίσω από την κρίση της χώρας, λένε οι επικριτές.
Των Stephen Grey και Ντίνας Κυριακίδου
Στα τέλη του 2011, ο Υπουργός Οικονομικών της Ελλάδας έκανε μία παθιασμένη έκκληση για βοήθεια ώστε να σωθεί η χώρα του από την οικονομική καταστροφή.
«Χρειαζόμαστε μια εθνική συλλογική προσπάθεια: όλοι μας πρέπει να σηκώσουμε το βάρος», δήλωνε ο Ευάγγελος Βενιζέλος, ο οποίος από τότε έχει γίνει Πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ. «Χρειαζόμαστε ένα δίκαιο και κοινωνικά αποδεκτό σύστημα μεταρρυθμίσεων».
Υποτίθεται ότι ήταν ένα κάλεσμα στα όπλα· Αυτό που κατέληξε ήταν στο να υπογραμμίσει μία βασική αδυναμία στις προσπάθειες της Ελλάδας για μεταρρύθμιση.
Η ιδέα του Βενιζέλου ήταν ένας νέος φόρος επί των ακινήτων, ο οποίος θα εισπράττεται μέσω των λογαριασμών ηλεκτρικού ρεύματος ώστε να είναι δύσκολο να τον αποφύγει κανείς. Η κοινωνία έγινε έξω φρενών και ο Τύπος περιέγραφε τον φόρο ως «χαράτσι» παραπέμποντας στην απεχθή εισφορά που επέβαλλαν οι Οθωμανοί στους Έλληνες. Ο τότε πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου, αισθάνθηκε υποχρεωμένος να υπερασπιστεί το χαράτσι με τη φράση: «Ας χάσουμε όλοι από κάτι, έτσι ώστε να μην χάσουμε τα πάντα».
Αλλά δεν έχασαν όλοι υπό αυτό τον φόρο. Πριν από δύο μήνες, αποκαλύφθηκε ότι μερικές από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις στη χώρα, συμπεριλαμβανομένων και των μέσων ενημέρωσης, πλήρωναν λιγότερο από το μισό του εν λόγω φόρου, ή δεν πλήρωναν καθόλου. Μάλιστα, ο πρόεδρος της ΓΕΝΟΠ – ΔΕΗ, Νίκος Φωτόπουλος, ισχυρίστηκε ότι είχαν υπάρξει εξαιρέσεις.
«Ήταν ένα δώρο για τα πραγματικά αφεντικά, τους πραγματικούς ιδιοκτήτες της χώρας», είπε. «Οι πλούσιοι δεν πληρώνουν, ακόμη και αυτή τη στιγμή». Αυτή τη φορά στα μέσα ενημέρωσης έγινε λίγη φασαρία. “Η είδηση δεν καλύφθηκε από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης επειδή οι ιδιοκτήτες των μέσων ήταν μεταξύ εκείνων που ευνοούνταν,” δήλωσε ο Φωτόπουλος αργότερα. Κορυφαίες ημερήσιες εφημερίδες στην Αθήνα είτε δεν ανέφεραν είτε υποβάθμισαν τις δηλώσεις του, σύμφωνα με μια ανασκόπηση του Reuters.
Για πολλούς αναλυτές, το επεισόδιο απεικονίζει την αλληλεπίδραση ανάμεσα στην πολιτική, τις μεγάλες επιχειρήσεις και τους ισχυρούς ιδιοκτήτες των μέσων ενημέρωσης. Τα διαπλεκόμενα συμφέροντα σ’ αυτούς τους τομείς, αν και όχι κατ’ ανάγκη παράνομα ή καταχρηστικά, θεωρούνται ως ένα εμπόδιο στις προσπάθειες της Ελλάδας να σώσει την οικονομία της. Σύμφωνα μάλιστα με τους επικριτές, οι κύκλοι αυτοί ευθύνονται εν μέρει για την σημερινή κρίση και για την παρεμπόδιση των μεταρρυθμίσεων.
Το Reuters ήλθε σε επαφή με κορυφαίους ιδιοκτήτες των μέσων ενημέρωσης, οι οποίοι όμως είτε αρνήθηκαν ότι επηρεάζουν τους πολιτικούς, ή δεν απάντησαν στις ερωτήσεις.
Αλλά με δεδομένο το διεθνή αντίκτυπο της κρίσης στην Ελλάδα, πηγές της Τρόικας δήλωσαν στο Reuters ότι το σύστημα στην Ελλάδα είναι εξαιρετικά αιμομικτικό. Τα κατεστημένα συμφέροντα αντιστέκονται σε μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται για να καταστεί η οικονομία ανταγωνιστική.
Διαφορετικές πλευρές της πολιτικής σκηνής μίλησαν για το θέμα με ποικίλους χρωματισμούς. «Στην Ελλάδα η πραγματική δύναμη είναι με τους ιδιοκτήτες των τραπεζών, τα μέλη του διεφθαρμένου πολιτικού συστήματος και των διεφθαρμένων μέσα μαζικής ενημέρωσης. Αυτό είναι το τρίγωνο της αμαρτίας», δήλωσε ο Αλέξης Τσίπρας, ηγέτης του ΣΥΡΙΖΑ και της αξιωματικής αντιπολίτευσης.
Ο Πάνος Καμμένος, πρόεδρος των Ανεξάρτητων Ελλήνων, είπε: «Τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης είναι υπό τον έλεγχο των ανθρώπων που εξαρτώνται από την κατάσταση. Τα μέσα ενημέρωσης ελέγχουν την κατάσταση και το κράτος ελέγχει τα μέσα ενημέρωσης. Είναι μια εικόνα αμοιβαίου εκβιασμού».
Άλλοι είναι πιο μετρημένοι. Ερωτηθείς σχετικά με το «χαράτσι», ο Βενιζέλος αναγνώρισε ότι υπάρχουν ορισμένες «κραυγαλέες περιπτώσεις οι οποίες πληρώνουν λιγότερους φόρους ή και καθόλου», αλλά κατηγόρησε γι’ αυτή την κατάσταση το φτωχό αρχείο που τηρείται από την κρατική επιχείρηση ηλεκτρισμού. «Σε καμία περίπτωση δεν υπήρχε καμία διάκριση υπέρ συγκεκριμένων ιδιοκτητών ακινήτων», είπε.
Ο εκπρόσωπος της κυβέρνησης Σίμος Κεδίκογλου, δήλωσε ότι αξιωματούχοι παρακολουθούν το φόρο ακίνητης περιουσίας και θα διορθωθούν τυχόν λάθη.
Προηγούμενες προσπάθειες για τον περιορισμό των πιθανών συγκρούσεων συμφερόντων –ιδίως όσον αφορά τα μέσα μαζικής ενημέρωσης– είχαν μικρή επίδραση, σύμφωνα με μια έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και την ανεξαρτησία, που δημοσιεύθηκε τον Δεκέμβριο του 2011. Φημολογείται ότι τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης «παραμένουν συγκεντρωμένα στα χέρια της κυβέρνησης», και ότι «έχουν επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό, αν και με αδιαφανείς και ανεπίσημους τρόπους, από ισχυρά οικονομικά και επιχειρηματικά συμφέροντα που επιδιώκουν να κερδίσουν εξουσία, κέρδος, ή και τα δύο».
Η άνοδος των ιδιωτικών μέσων ενημέρωσης
Η αλληλεπίδραση μεταξύ πολιτικών και μέσων ενημέρωσης είναι κοινή σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, κυρίως στην Ιταλία, όπου ο Silvio Berlusconi ήταν και πρωθυπουργός και επικεφαλής ομίλου μέσων ενημέρωσης, αλλά και στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου οι ιδιοκτήτες των ΜΜΕ, όπως ο Rupert Murdoch, πρόεδρος της News Corp, είχε διαδοχικές επαφές με πρωθυπουργούς.
Ωστόσο, οι επικριτές λένε ότι τέτοιες διασυνδέσεις είναι ιδιαίτερα βαθιές στην Ελλάδα, επειδή το κράτος παίζει μεγάλο ρόλο στην οικονομία, αλλά και λόγω του τρόπου που τα μέσα ενημέρωσης είχαν αναπτυχθεί.
Πολλοί ιδιωτικοί ραδιοφωνικοί σταθμοί και τηλεοπτικά κανάλια εμφανίστηκαν μόλις στη δεκαετία του 1980, μετά από δεκαετίες κυριαρχίας των κρατικών μέσων ενημέρωσης. Οι φορείς όμως αυτοί λειτουργούσαν χωρίς την κατάλληλη άδεια, σύμφωνα με την έκθεση της ΕΕ για το 2011, σχετικά με τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης. Αυτή η ημι-οργανωμένη προσέγγιση οδήγησε την Ελλάδα να έχει ένα μεγάλο αριθμό μέσων ενημέρωσης σε σχέση με τον πληθυσμό των 11 εκατομμυρίων.
Το 2009 η χώρα είχε 39 εθνικές ημερήσιες εφημερίδες, 23 κυριακάτικες εφημερίδες εθνικής εμβέλειας και 14 εβδομαδιαία περιοδικά, σύμφωνα με παλαιότερη μελέτη της ΕΕ. Η κατάσταση έφτασε σε τέτοιο σημείο που η Ελλάδα είχε πολύ περισσότερους τίτλους εφημερίδων από ό,τι η Γερμανία ή το Ηνωμένο Βασίλειο. Η χώρα είχε επίσης εννέα εθνικούς τηλεοπτικούς σταθμούς, έξι από τους οποίους ανήκουν σε ιδιώτες, και πολλούς ιδιωτικούς ραδιοφωνικούς σταθμούς.
Το 2006, σύμφωνα με τα Wikileaks, η Πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αθήνα, σημείωνε: «Πώς μπορούν όλα αυτά τα μέσα ενημέρωσης να λειτουργούν επικερδώς; Δεν μπορούν. Οι ιδιοκτήτες τους τα επιχορηγούν ούτως ώστε, αν και καλοδέχονται οποιοδήποτε έσοδο από αυτά, να τα χρησιμοποιούν κατά κύριο λόγο στην άσκηση πολιτικής και οικονομικής επιρροής».
Ταυτόχρονα, ένα μεγάλο μέρος της οικονομίας έξω από την ναυτιλιακή βιομηχανία εξαρτάται από κρατικές συμβάσεις ή άδειες.
«Οι περισσότερες εταιρείες στην Ελλάδα ουσιαστικά περιμένουν να πάρουν τα χρήματα από το κράτος», δήλωσε ο Θεόδωρος Ρουσόπουλος, ο πρώην υπουργός Τύπου της κυβέρνησης. «Η Ελλάδα είναι επίσημα καπιταλιστική χώρα, αλλά στην πραγματικότητα είναι σοσιαλιστική».
Ο Ιωάννης Αλαφούζος μιλώντας στο Reuters, δήλωσε ότι ορισμένα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης δρουν ως γραφεία τύπου διαφόρων ομάδων επιχειρήσεων.
Ο Αλαφούζος, που η οικογένειά του έχει τον τηλεοπτικό σταθμό ΣΚΑΙ, τον πέμπτο μεγαλύτερο σταθμό στην χώρα, και την εφημερίδα Καθημερινή είπε: «Αυτό έχει εξελιχθεί σε μια εντελώς ανθυγιεινή κατάσταση. Στόχος των μέσων μαζικής ενημέρωσης είναι σε μεγάλο βαθμό η εκτέλεση ειδικών καθηκόντων για τους ιδιοκτήτες τους».
Ο Αλαφούζος, του οποίου ο πλούτος προέρχεται από τη ναυτιλία, δήλωσε ότι η οικογένειά του ήταν προσεκτική για να μην εξαρτάται από τις συναλλαγές με την κυβέρνηση. Οι επικριτές του λένε ότι ο ΣΚΑΪ ήταν μεταξύ των εταιρειών που βρέθηκαν να μην έχουν πληρώσει κανένα χαράτσι –ο ΣΚΑΪ λέει ότι προκλήθηκε από την τοπική γραφειοκρατία– και ότι ωφελείται ως μέσο από τις κρατικές διαφημίσεις. Ο Αλαφούζος περιέγραψε την τελευταία περίπτωση ως ένα ελάχιστο ποσοστό των εσόδων των μέσων ενημέρωσης που κατέχει».
Οικογενειακοί δεσμοί
Ένα πλέγμα συμφερόντων μεταξύ του MEGA Channel, του μεγαλύτερου τηλεοπτικού σταθμού στην Ελλάδα, και άλλων τομέων της οικονομίας είναι ήδη πολύ γνωστό.
Η μεγαλύτερη συλλογική συμμετοχή σε τηλεοπτικό σταθμό ανήκει σε μέλη της οικογένειας του Γιώργου Μπόμπολα. Ένας από τους γιους του, ο Φώτιος, είναι διευθυντής της Τηλέτυπος, εταιρίας holding του καναλιού. Ένας άλλος γιος του, ο Λεωνίδας, είναι διευθύνων σύμβουλος και βασικός μέτοχος της Ελλάκτωρ, που έχει συμμετάσχει σε πολλών δισεκατομμυρίων συμβάσεις με το κράτος. Ο Λεωνίδας δεν διαθέτει καμία μετοχή της Τηλέτυπος.
Η οικογένεια Μπόμπολα ελέγχει επίσης το Έθνος, μία από τις πιο δημοφιλείς καθημερινές και κυριακάτικες εφημερίδες, ενώ ελέγχει και άλλα έντυπα μέσα ενημέρωσης και ιστοσελίδες. Η έκταση των συμφερόντων της οικογένειας είναι προφανής.
Ο Γιώργος Μπόμπολας αρχικά δεν απάντησε σε ερωτήματα σχετικά με τα συμφέροντα της οικογένειάς του. Αντ’ αυτού, η εφημερίδα ΕΘΝΟΣ έχει δημοσιεύσει πολλά άρθρα κατά του Reuters, έπειτα από τις ερωτήσεις του πρακτορείου. Μάλιστα, ισχυρίστηκε ότι το Reuters συνεχίζει να στοχεύει στη χώρα μας, την ελληνική οικονομία και την επιχειρηματικότητα. Ένα άλλο δημοσίευμα περιγράφει το Reuters ως «τη πέμπτη φάλαγγα» για την τρόικα και ισχυρίστηκε ότι η Αθήνα είχε πλημμυρίσει από ξένους που έχουν «αναλάβει την κατεδάφιση των δημόσιων προσώπων σύμφωνα με τις αγγλοσαξονικές πρακτικές».
Μετά από ένα νέο αίτημα από το Reuters, ο Μπόμπολας ανέφερε σε επιστολή: «Δεν έχω χρησιμοποιήσει ποτέ τα μέσα μαζικής ενημέρωσης που ανήκουν σε εταιρείες στις οποίες συμμετέχω, για την προώθηση των συμφερόντων της μητρικής εταιρείας ΕΛΛΑΚΤΩΡ ΑΕ».
Ο Μπόμπολας, δήλωσε πως πρώην πρωθυπουργοί θα μπορούσαν να επιβεβαιώσουν ότι ο ίδιος ποτέ δεν είχε ζητήσει οποιεσδήποτε εύνοιες και πρόσθεσε: «Θα μπορούσε κανείς να πει ότι η σκληρή κριτική του Έθνους σε πολλές κυβερνητικές ενέργειες και πολιτικούς γενικότερα, θα μπορούσε να θεωρηθεί ως εμπόδιο στα συμφέροντα του Ελλάκτωρα».
Σε γραπτή της δήλωση, και η κατασκευαστική εταιρεία Ελλάκτωρ, δήλωσε ότι «οι θυγατρικές της συμμετέχουν σε ιδιωτικές και δημόσιες συμβάσεις, αποκλειστικά μέσω διεθνών ανοικτών διαγωνισμών, σύμφωνα με την ελληνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία».
Ωστόσο κι, άλλα στοιχεία που εμπλέκονται με το MEGA Channel περιλαμβάνουν την οικογένεια του Βαρδή Βαρδινογιάννη, που δραστηριοποιείται στα πετρελαιοειδή και τη ναυτιλία. Ο Γιώργος Βαρδινογιάννης, γιος του Βαρδή, στηρίζει το MEGA Channel, ενώ η οικογένεια διαθέτει επίσης ένα μικρότερο σταθμό που ονομάζεται Star Channel. Η οικογένεια είναι επίσης ο κύριος μέτοχος της Motor Oil Hellas, μία από τις δύο ελληνικές εταιρείες διύλισης.
Μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, εκπρόσωπος της οικογένειας δήλωσε: «Οι περισσότερες από τις εταιρείες μας βασίζονται στο εξωτερικό ή έχουν διεθνή έκθεση. Η παραγωγή και οι πωλήσεις της Motor Oil Hellas, είναι σταθερά κατά 70% εξαγωγικά προσανατολισμένες. Καμία από τις εταιρείες μας δεν βασίζονται καθ’ οιονδήποτε τρόπο σε κυβερνητικά συμβόλαια».
Ο Σταύρος Ψυχάρης, στον οποίο ανήκει ο ΔΟΛ, εκδίδει εφημερίδες, έχει κερδίσει συμβάσεις στην εκπαίδευση, στον πολιτισμό, στα ταξίδια, και στην εκτύπωση. Επίσης είναι πρόεδρος του MEGA Channel. Ο ίδιος, το 2006, μήνυσε δύο δημοσιογράφους-ερευνητές που ισχυρίστηκαν σε ραδιοφωνικό πρόγραμμα, ότι είχε ασκήσει πιέσεις για την πώληση των Eurofighters στην Ελλάδα και είχε χρησιμοποιήσει τις εφημερίδες του για να προωθήσει τα πλεονεκτήματα μιας συμφωνίας. Ο Ψυχάρης είχε αρνηθεί τους ισχυρισμούς. Τρία χρόνια αργότερα, μετά την ακροαματική διαδικασία, το δικαστήριο απέρριψε την αγωγή κατά των δημοσιογράφων, αλλά δέχθηκε ότι η εφημερίδα του Ψυχάρη είχε πλειοδοτήσει για τη συμφωνία Eurofighter. Η προσφυγή εκκρεμεί.
Στα τέλη Νοεμβρίου μια από τις εφημερίδες του τιμώρησε τον Απόστολο Κακλαμάνη, πρώην πρόεδρο της Βουλής των Ελλήνων, ο οποίος είχε δηλώσει στους νομοθέτες του ΠΑΣΟΚ πως οι εποχές όπου οι ολιγάρχες «διόριζαν τον αρχηγό του κόμματος» είχαν περάσει. Λίγες ημέρες μετά, Το Βήμα, μία κορυφαία εφημερίδα που ελέγχεται από τον Ψυχάρη, έγραψε ένα άρθρο που αναφερόταν στα σχόλιά του και υποσχόταν να προχωρήσει σε αποκαλύψεις για τον Κακλαμάνη.
Ο Ψυχάρης δεν απάντησε σε ερωτήσεις σχετικά με τις επενδύσεις του στα μέσα ενημέρωσης ή στα ευρύτερα συμφέροντά του.
Οι επικριτές των δεσμών μεταξύ των ΜΜΕ και των επιχειρήσεων αναφέρουν, επίσης, την περίπτωση των χρυσορυχείων στη Χαλκιδική, στη Βόρεια Ελλάδα. Τα ορυχεία πουλήθηκαν από την ελληνική κυβέρνηση το 2003, σε μια νεοσυσταθείσα Ελληνική μεταλλευτική εταιρεία. Λίγο αργότερα, η κατασκευαστική εταιρεία στην οποία η οικογένεια Μπόμπολα έχει συμφέρον, απέκτησε μερίδιο σε αυτή.
Τοπικοί αντίπαλοι αγωνίστηκαν σθεναρά εναντίον στη χορήγηση μιας άδειας για το έργο εξόρυξης, υποστηρίζοντας ότι θα βλάψει το περιβάλλον. Ο Τόλης Παπαγεωργίου, μια ηγετική φυσιογνωμία στην ομάδα διαμαρτυρίας στο Ελληνικό Παρατηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων, ισχυρίστηκε ότι οι εφημερίδες που ελέγχονται από την οικογένεια Μπόμπολα παρέλειψαν να αναφέρουν τις μεγάλες διαδηλώσεις που αντιτίθενται στο ορυχείο και ότι διέσυραν την υπουργό Περιβάλλοντος, Τίνα Μπιρμπίλη, η οποία μπλόκαρε την άδεια για αυτό.
«Λίγες μέρες μετά το 2009, η Μπιρμπίλη έγινε ο στόχος των μέσων μαζικής ενημέρωσης που ελέγχονται από τον Μπόμπολα, επειδή αρνήθηκε να χορηγήσει άδεια στην εταιρεία εξόρυξης,» όπως ισχυρίστηκε ο Παπαγεωργίου.
Λίγο μετά το διορισμό της Μπιρμπίλη το 2009, οι εφημερίδες που ανήκουν στην οικογένεια Μπόμπολα την βάφτισαν ως «Πράσινη Τίνα» και επέκριναν την απόδοσή της. Διάφορα άρθρα ανέφεραν πως μπλόκαρε πολλά είδη ανάπτυξης. Τα άρθρα δεν αναφέρουν ότι οι ιδιοκτήτες των εφημερίδων είχαν οικογενειακό συμφέρον στο ορυχείο ή στις κατασκευές.
Στην επιστολή του προς το Reuters, ο Μπόμπολας δήλωσε ότι το Έθνος στηρίζει σθεναρά τα μεγάλης κλίμακας έργα που δημιουργούν θέσεις απασχόλησης ούτως ώστε να βοηθηθεί η χώρα να ανακάμψει από την οικονομική κρίση.
Η Μπιρμπίλη, η οποία αρνήθηκε να σχολιάσει το άρθρο, απολύθηκε τον Ιούνιο του 2011. Η άδεια για τη λειτουργία του ορυχείου στη συνέχεια χορηγήθηκε. Μετά την χορήγησή της, η κατασκευαστική εταιρεία Ελλάκτωρ, σύμφωνα με τους ετήσιους ισολογισμούς της, έκανε ένα κέρδος €261 εκατομμυρίων από το εν μέρει ξεπούλημα του μεριδίου της και εν μέρει από την επανεκτίμηση της συμμετοχής της σε μια καναδική εταιρεία που είχε εκείνη τη στιγμή αγοράσει το 95% του ορυχείου.
Ένας πρώην βοηθός του Έλληνα πρωθυπουργού εκείνης της εποχής, δήλωσε πως η απόλυση της Μπιρμπίλη δεν είχε σχέση με το ορυχείο. Ο πρώην υπουργός περιβάλλοντος που ενέκρινε την άδεια, Γιώργος Παπακωνσταντίνου, δήλωσε ότι «η απόφαση ελήφθη αποκλειστικά και μόνο με βάση την μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων», η οποία ήταν θετική για το ορυχείο.
Στην επιστολή του προς το Reuters, ο Μπόμπολας, δήλωσε ότι η μόνη σύνδεση της οικογένειάς του με το ορυχείο είναι η έμμεση συμμετοχή του γιου του σε από λιγότερο από ένα τοις εκατό.
Οι επικριτές των δεσμών μεταξύ των ΜΜΕ και των επιχειρήσεων αναφέρουν, επίσης, ότι στην περίπτωση του ορυχείου χρυσού στη Χαλκιδική, τα ορυχεία πουλήθηκαν από την ελληνική κυβέρνηση το 2003, σε μια νεοσυσταθείσα Ελληνική μεταλλευτική εταιρεία. Λίγο αργότερα, η κατασκευαστική εταιρεία που ανήκει στην οικογένεια Μπόμπολα, απέκτησε μερίδιο σε αυτήν.
Δύο καπέλα
Στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, πιθανές συγκρούσεις συμφερόντων μπορεί να προκύψουν ακόμα και σε χαμηλά επίπεδα. Κρυμμένη μέσα στο κέντρο της Αθήνας, η ένωση των δημοσιογράφων, η ΕΣΗΕΑ, έχει μια μακρά λίστα με μέλη της που εργάζονται για την κυβέρνηση. Δεκάδες δημοσιογράφοι έχουν διπλό ρόλο, αφού παράλληλα εργάζονται και ως δημοσιογράφοι σε εφημερίδα.
Οι κανόνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης απαγορεύουν στα μέλη δημοσιογραφικών ενώσεων να καλύπτουν θέσεις γραφείων τύπου της κυβέρνησης. Σε μια προσπάθεια να αποκαλύψει εκείνους που παραβιάζουν τον κανόνα, η ΕΣΗΕΑ συνέταξε μια λίστα των δημοσιογράφων που αμείβονται από την κυβέρνηση. Αλλά αυτή ποτέ δεν δημοσιεύτηκε.
Κάποιοι από αυτούς που κατονομάζονται στον κατάλογο παραπονέθηκαν ότι παραβιάζεται η ιδιωτική ζωή τους. Ήταν μια απόφαση που ο Δημήτρης Τρίμης, ο πρόεδρος της Ένωσης, αποκάλεσε ως μια σοβαρή ήττα. «Υπάρχει ένα τρίγωνο από πολιτικές και οικονομικές δυνάμεις, με τους ιδιοκτήτες των ΜΜΕ, και κανείς δεν μπορεί να πει ποιος έχει το πάνω χέρι», δήλωσε στο Reuters. «Ξεκινά από την κορυφή, μεταξύ του υπουργού και του εκδότη, και φτάνει μέχρι τη σχέση μεταξύ του γραφείου τύπου και του δημοσιογράφου. Είναι μια πυραμίδα», πρόσθεσε.
Ένα παράδειγμα, είπε, ήταν ένα τηλεοπτικό στούντιο που δημιουργήθηκε το 2007 από το Υπουργείο Γεωργίας για την προώθηση των δραστηριοτήτων του. Παρά το γεγονός ότι περίπου 50 άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων πολιτικών δημοσιογράφων, είχαν προσληφθεί, μόνο λίγοι είχαν κάτι να κάνουν, είπε. «Προσλήφθηκαν πολλοί περισσότεροι από όσοι χρειάζονταν. Ήταν σαφές ότι επρόκειτο για όργανο πληρωμής δημοσιογράφων», δήλωσε ο Τρίμης.
Εκπρόσωπος του υπουργείου δήλωσε πως το στούντιο δεν απασχολούσε ποτέ δημοσιογράφους με πλήρες ωράριο, και πως έκλεισε το 2009.
Το Reuters έχει εντοπίσει τουλάχιστον εννέα υπαλλήλους σε γραφεία τύπου χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων που επίσης γράφουν στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Οι «διπλό καπελάδες» περιλαμβάνουν τον Αλέξανδρο Κασιμάτη, έναν οικονομικό δημοσιογράφο σε κυριακάτικη εφημερίδα, ο οποίος επίσης εργάζεται ως επικεφαλής δημοσίων σχέσεων στην Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς. Το Ρόιτερς δεν μπόρεσε να βρει άρθρα από τον κ. Κασιματη, στα οποία να αναφέρει την θέση που έχει στην Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς. Τα άρθρα του αναφέρονται σε εταιρίες αλλά όχι στην Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς.
Απαντώντας στο Reuters, ο κ. Κασιμάτης ανέφερε: «Δεν υπάρχει σύγκρουση συμφέροντος. Η Ένωση Δημοσιογράφων επιτρέπει στα μέλη της να εργάζονται σε γραφεία Τύπου με την προϋπόθεση ότι δεν καλύπτουν το ρεπορτάζ που αφορά το πεδίο στο οποίο δραστηριοποιείται το γραφείο τύπου».
Σε email του προς το Ρόιτερς, ο Κώστας Μποτόπουλος, πρόεδρος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, δήλωσε πως οι δύο δουλειές του Κασιμάτη ήταν συμβατές.
Μία άλλη δημοσιογράφος, με το παρατσούκλι Φως-Νερό-Τηλέφωνο από τους συναδέλφους δημοσιογράφους, εργάζεται στην εφημερίδα Το Βήμα και στα γραφεία τύπου των τριών δημόσιων εταιρειών κοινής ωφελείας. Η Ιωάννα Μάνδρου, η οποία τώρα εργάζεται για την Καθημερινή και το ΣΚΑΪ, επιβεβαίωσε ότι είχε εργαστεί στο γραφείο Τύπου του ΟΤΕ, και για ένα σύντομο διάστημα ως σύμβουλος στην ΕΥΔΑΠ. Ανέφερε δε ότι δεν είχε εργαστεί για τη ΔΕΗ.
«Ήμουν στο Βήμα ως δημοσιογράφος που καλύπτει δικαστικές υποθέσεις επομένως δεν είχε καμία σχέση με τη δουλειά μου στον ΟΤΕ. Και όταν λέω ότι έχω δουλέψει για τον ΟΤΕ, κυριολεκτικά σημαίνει ότι δούλευα», είπε. «Μπορώ να σας πω ότι περίπου το 95% των ατόμων που απασχολούνται σε παρόμοιες θέσεις εργασίας δεν κάνουν τίποτα», ανέφερε η Μάνδρου.
Ο Σίμος Κεδίκογλου, κυβερνητικός εκπρόσωπος, δήλωσε ότι τα μέλη της Ένωσης των δημοσιογράφων «έχουν το δικαίωμα να εργάζονται σε κρατικές επιχειρήσεις και ως υπεύθυνοι τύπου, υπό ορισμένες προϋποθέσεις και υπό τον όρο ότι δεν έχουν συγκρουόμενα συμφέροντα.»
Προοπτικές για την αλλαγή
Πάνω σε ένα τραπέζι με κρασί και κεμπάπ, ένα δροσερό βράδυ του Οκτωβρίου του 2004, ο τότε πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής κήρυξε τον πόλεμο στα ισχυρά συμφέροντα που λυμαίνονται την ελληνική κοινωνία.
«Εμείς δεν θα αφήσουμε πέντε νταβατζήδες και πέντε κατεστημένα συμφέροντα να χειραγωγήσουν την πολιτική ζωή μας», είπε σε δείπνο στην ταβέρνα Μπαϊρακτάρης στην Αθήνα, αλλά δεν διευκρίνισε σε ποιους αναφερόταν.
Μεταγενέστερες προσπάθειες του Καραμανλή να περιορίσει την πρόσβαση των ιδιοκτητών μέσων ενημέρωσης σε δημόσιες συμβάσεις, συνάντησαν πλήρη μετωπική σύγκρουση από τον Τύπο. Αλλά στο τέλος, η ήττα ήρθε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή: το 2005, τα εν λόγω σχέδια του Καραμανλή παραβίαζαν τους κανόνες ανταγωνισμού της ΕΕ, αναγκάζοντάς τον να τους καταργήσει.
Από τότε, καμία σημαντική προσπάθεια δεν έχει γίνει για την αντιμετώπιση της διαπλοκής συμφερόντων.
Οι πολιτικοί που συγκρούονται με τους ιδιοκτήτες των ΜΜΕ κινδυνεύουν να έχουν κακή δημοσιότητα, σύμφωνα με τα λόγια ενός ανώτερου Έλληνα πολιτικού που μίλησε στο Reuters για τις εμπειρίες του, όταν ήταν υπουργός σε μια προηγούμενη κυβέρνηση. Σε μία περίπτωση, είπε, ο ιδιοκτήτης των μέσων ενημέρωσης του ζήτησε να βοηθήσει να σταματήσει μια δικαστική έρευνα σχετικά με υποθέσεις του ιδιοκτήτη μέσων ενημέρωσης. Και, σε μια άλλη περίπτωση, ένας εκδότης εφημερίδας που όφειλε ένα εκατομμύριο ευρώ σε κρατική εταιρεία επικοινώνησε μαζί του, αναζητόντας μια συμφωνία για να ξεφύγει από το χρέος.
«Είπε ότι «θα βάζω στην εφημερίδα μου μια διαφήμιση την ημέρα για την κρατική εταιρεία», προκειμένου να το διευθετήσει. Αυτός περίμενε να καλέσω την εταιρεία και να κάνω μια συμφωνία. Αρνήθηκα να παρέμβω», δήλωσε ο πρώην υπουργός, ο οποίος μίλησε υπό τον όρο της ανωνυμίας. Είπε ότι το πρόσωπό του ήταν στη συνέχεια το θέμα πάμπολλων αρνητικών άρθρων στην εφημερίδα τού συγκεκριμένου εκδότη.
Η διατήρηση των πιθανών συγκρούσεων συμφερόντων αντανακλάται στην τελευταία έκθεση Αντίληψης της Διαφθοράς που καταρτίζεται από την ομάδα Διεθνούς Διαφάνειας (ΔΔ). Η Ελλάδα κατετάγη 94η -14 θέσεις χαμηλότερα από ό,τι το 2011 και στη χαμηλότερη κατάταξη στης ζώνη του ευρώ- και ο ελληνικός κλάδος της ομάδας κατέληξε στο συμπέρασμα πως «υπάρχουν σημαντικά διαρθρωτικά ζητήματα σχετικά με την εκτελεστική εξουσία, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τον επιχειρηματικό τομέα.»
Ο κ. Κεδίκογλου, ο κυβερνητικός εκπρόσωπος, δήλωσε σήμερα πως οι υπουργοί θέλουν να «ομαλοποίησουν» τη μετάδοση. Η κυβέρνηση σκοπεύει να μεταρρυθμίσει το καθεστώς των «προσωρινών αδειών», και να εισάγει «νομοθεσία που θα θέσει σε μόνιμη βάση κανόνες για την αγορά της τηλεόρασης», είπε.
Ακόμη και χωρίς τη νομοθεσία, το τοπίο αλλάζει. Μέχρι το 2013, η ελληνική οικονομία θα έχει συρρικνωθεί κατά ένα τέταρτο, μέσα σε πέντε χρόνια. Οι οικονομικές πιέσεις έχουν ενταθεί. Η διαφήμιση έχει συρρικνωθεί και μια μελέτη ισολογισμών που δημοσιεύθηκε πρόσφατα από το Reuters, δείχνει πως οι κορυφαίες 18 Αθηναϊκές εταιρείες μέσων ενημέρωσης έχουν δηλώσει χρέη συνολικού ύψους άνω των 2 δισ. ευρώ.
Την ίδια ώρα οι διεθνείς δανειστές που κρατούν την Ελλάδα στη ζωή, θέλουν πραγματική μεταρρύθμιση σε αντάλλαγμα των δισεκατομμυρίων τους. Απαιτούν, για παράδειγμα, διαχειριστές που θα διορίζονται από την τρόικα να κάθονται στα διοικητικά συμβούλια των τραπεζών και να έχουν τον τελευταίο λόγο στην έγκριση μεγάλων δανείων, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων για οργανισμούς μέσων μαζικής ενημέρωσης.
Οι εφημερίδες Έθνος και Το Βήμα αντέδρασαν στην πρόταση αυτή με καυστικά κύρια άρθρα. «Η Ελλάδα δεν είναι αποικία,» έγραψε ο Ψυχάρης σε πρωτοσέλιδο άρθρο του στο Βήμα. «Απευθύνομαι σε εκείνους που πιστεύουν πως σε αυτό που απέτυχε το τρίτο Ράιχ, θα επιτύχουν τώρα οι μικροπωλητές της Ευρώπης».
Ε.ΠΑ.Μ. Πάτρας 